Zagłębie naftowe dla każdego?

Film Leonarda Buczkowskiego "Szyb L-23"

Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku coraz częściej starano się zerwać z szablonowością polskich filmów. Filmowcy szukali nowych tematów, a akcję osadzano w niewyzyskanych jeszcze przez kino obszarach. Jedną z takich prób był film Leonarda Buczkowskiego Szyb L-23, którego akcja toczy się w kopalni nafty.

 

Film Buczkowskiego opowiada historię dwóch przyjaciół: Antka – szlifierza z huty szkła oraz Jerzego – wiertacza pracującego przy wydobyciu nafty. Obaj konkurują o względy Baśki, córki wiertacza, który odkrył nowe źródło i próbuje niezależnie od pobliskiej kopalni wybudować szyb naftowy. Antek bardzo kocha dziewczynę, jednak Jerzy jest przystojniejszy, bardziej elegancki i to ku niemu początkowo kierują się uczucia Baśki. Po wielu perypetiach i nie całkiem uczciwych próbach zdobycia ukochanej Antek ratuje z pożaru szybu Jerzego oraz ojca Baśki. Tym heroicznym czynem ostatecznie zdobywa serce ukochanej, a Jerzy, nie chcąc stać na ich drodze, usuwa się.

Pożar szybu naftowego w filmie Szyb L-23, „Ilustracja Polska”, 1932, nr 4, s. 22

Film wpisywał się w trend prezentowania na ekranie piękna mało znanych zakątków Polski. Zdjęcia wykonano między innymi w zagłębiu naftowym w okolicach Krosna na Podkarpaciu. W filmie można było zobaczyć liczne szyby naftowe oraz wnętrze działającej przy tamtejszej hucie szkła pracowni szlifierskiej, w której wytwarzano kryształy. W ten sposób dyskretnie osiągano jeszcze jeden cel propagandowy: podprogowe ukazywanie potęgi przemysłowej i gospodarczej Polski.

Wiesław Gawlikowski jako Jaracz i Barbara Orwid jako Baśka, jego córka w jednej ze scen filmu, 1931, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Kulminacyjny moment to scena pożaru w kopalni nafty. Do jej realizacji zbudowano atrapę szybu naftowego, którą następnie podpalono. Aby wzbudzić zainteresowanie filmem, jeszcze w trakcie nagrywania w prasie pojawiły się pogłoski o rzekomym autentycznym pożarze podczas kręcenia tej sceny.

Adam Dobosz jako Antek w pracowni szlifierskiej w filmie Szyb L-23, „Ilustracja Polska”, 1932, nr 4, s. 23

W głównych rolach wystąpili Barbara Orwid (Baśka), Jerzy Marr (Jerzy) oraz Adam Dobosz (Antek). Zwłaszcza uczestnictwo tego ostatniego okazało się dużą atrakcją dla publiczności. Dobosz wówczas był znanym śpiewakiem operowym. W początkach kina dźwiękowego (a w Polsce rok 1932 należy do tego okresu) udział popularnych pieśniarzy i śpiewaków stanowił dodatkowy walor. Szyb L-23 stał się ekranowym debiutem Dobosza.

Jerzy Marr jako Jerzy  i Barbara Orwid jako Baśka, córka wiertacza Jaracza w jednej ze scen filmu, 1931, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Niestety artysta nie podołał wymogom kapryśnego medium, czyli wczesnego kina dźwiękowego, i nigdy już nie powierzono mu żadnej znaczącej roli w filmie. Orwid, wówczas początkującą aktorkę, publiczność znała z filmu Gwiaździsta eskadra z 1930 roku, natomiast Marr to jeden z najpopularniejszych amantów młodego pokolenia, mający na koncie kilkanaście ról, w tym głównych między innymi w filmach Zew morza czy Tajemnica starego rodu. Wiele kontrowersji budził fakt, że parę kochanków grała dwójka aktorów, którzy w rzeczywistości byli… przyrodnim rodzeństwem.

Jerzy Marr i Baśka Orwid, „Kino”, 1930, nr 34, s. 4

W tym okresie do warstwy dźwiękowej przykładano dużą, może nawet przesadnie dużą wagę. Ilustrację muzyczną do pierwszych polskich filmów dźwiękowych zamawiano u najwybitniejszych kompozytorów tej rangi co Ludomir Różycki, Grzegorz Fitelberg czy Jan Maklakiewicz. Muzykę do Szybu L-23 powierzono Henrykowi Warsowi, który dwa lata wcześniej bardzo dobrze sprawdził się jako kompozytor w filmie Na Sybir. Poza śpiewakiem Doboszem udział w udźwiękowieniu miał także popularny wówczas kwartet wokalny Chór Warsa.

Barbara Orwid jako Baśka, córka wiertacza Jaracza (z lewej), Jerzy Marr jako Jerzy (w środku) i Wiesław Gawlikowski jako Jaracz, ojciec Baśki w jednej ze scen filmu, 1931, Narodowe Archwium Cyfrowe

Mimo atrakcyjnej obsady, nieszablonowego tematu i ciekawych plenerów film nie spełnił oczekiwań publiczności ani krytyki. Zarzucano mu zupełny brak reżyserii i mierne aktorstwo – chwalono jedynie Wiesława Gawlikowskiego, grającego rolę ojca Baśki. Stefania Heymanowa, jedna z bardziej uznanych krytyczek tamtych czasów, swoją recenzję na łamach „Bluszcza” podsumowała w następujący sposób: „Kilka miłych pleain’air’ów – to jeszcze nie jest film, a parę piosenek i jeden niemądry djalog – to jeszcze nie jest film dźwiękowy”.

Prezydent RP Ignacy Mościcki (4. z lewej w 1. rzędzie) w towarzystwie aktorów i ekipy filmowej. Widoczni m.in. Barbara Orwid (5. z lewej w 1. rzędzie), Jerzy Marr (w 2. rzędzie, na lewo od prezydenta), powieściopisarz Jerzy Kossowski (1. z lewej w 1. rzędzie), kompozytor Henryk Wars (6. z lewej w 1. rzędzie), 1932, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Ciężko ocenić, na ile krytyka miała rację. Dziś widzowie właściwie nie znają tego filmu. Do naszych czasów zachował się jedynie 12-minutowy fragment, obecnie przechowywany w zbiorach Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego.

Michał Pieńkowski

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Socrealistyczna komedia promuje odbudowę Warszawy. "Przygoda na Mariensztacie" w reżyserii Leonarda Buczkowskiego

Po wojnie czas na śmiech… Film "Skarb" w reżyserii Leonarda Buczkowskiego

Morze w kinie. Film Leonarda Buczkowskiego "Rapsodia Bałtyku"

Muzyczna opowieść o czasach okupacji. Film "Zakazane piosenki" w reżyserii Leonarda Buczkowskiego

Kalifornia w Galicji. Ignacy Łukasiewicz, nafta i wynalazki

Pierwszy film morski. "Zew morza" Henryka Szary wyprodukowany przez wytwórnię Marii Hirszbein Leo-Film