HISTORIA ŻOŁNIERSKIEGO ORZEŁKA Z GROBOWCA W KATEDRZE W PŁOCKU

Na tle czarnego, klasycystycznego grobowca lśni bielą alabastru przysadzisty orzeł bez korony. Jak doszło do tego, że stał się pierwowzorem godła noszonego na czapkach przez żołnierzy, którzy z podmoskiewskich poligonów szli krwawym szlakiem bojowym do Berlina?

W 1825 roku biskup płocki Adam Michał Prażmowski zlecił odszukanie w podziemiach płockiej katedry szczątków książąt Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego, pochowanych na przełomie XI i XII wieku. Odnalezione prochy władców zostały na polecenie biskupa Prażmowskiego złożone pod kaplicą w północnej wieży katedry.

Grobowiec królów polskich w katedrze w Płocku, pocztówka, ok. 1906-1913, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona


Zygmunt Vogel – malarz, grafik, profesor na Oddziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego – przygotował projekt sarkofagu mającego upamiętnić tych dwóch dawnych władców Polski. Powstał klasycystyczny grobowiec z czarnego marmuru. Płytę, na której spoczęły złocone insygnia monarsze – korona, berło i miecz – podtrzymywały posrebrzane orły. Przednią ścianę sarkofagu ozdobił orzeł z białego alabastru. Ani Zygmunt Vogel, ani biskup Prażmowski nie mogli przewidzieć, jaką rolę odegra w przyszłości alabastrowe godło z płockiej katedry.

Orzeł noszony na rogatywkach i furażerkach przez żołnierzy 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, Muzeum Historyczne w Legionowie, źródło: strona internetowa muzeum


W marcu 1943 roku polscy komuniści skupieni w Związku Patriotów Polskich (ZPP) przystąpili – na polecenie Józefa Stalina – do tworzenia na terytorium Związku Radzieckiego 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Miała ona być zalążkiem polskiej armii podporządkowanej ZSRR. Do jej szeregów trafiali m.in. więzieni w łagrach Polacy, którzy nie zdołali wstąpić do armii sformowanej przez generała Władysława Andersa. Kadrę dowódczą w znacznej części stanowili oficerowie radzieccy. Aby podkreślić polski charakter nowej formacji, konieczne było wyposażenie jej w polskie mundury i oznaki wojskowe. Zaprojektowanie wizerunku orła powierzono Janinie Broniewskiej – pisarce i działaczce ZPP.

Orzełek lub sztandar 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, Muzeum Wojska Polskiego, dzięki uprzejmości muzeum 

Broniewska postanowiła nawiązać do wizerunku orła z czasów piastowskich. W moskiewskim mieszkaniu historyka sztuki Pawła Ettingera pisarka natrafiła na ilustrację przedstawiającą grobowiec księcia Władysława Hermana z płockiej katedry. Alabastrowy orzeł zachwycił Broniewską. Skrupulatnie przerysowała go z najdrobniejszymi szczegółami. Przedstawiony przez nią projekt zatwierdzili kierujący ZPP działacze komunistyczni – Alfred Lampe i Wanda Wasilewska.

Orzełek lub sztandar 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, Muzeum Wojska Polskiego, dzięki uprzejmości muzeum 
W taki oto sposób voglowski orzeł trafił na żołnierskie czapki, hełmy i czołgi. Nazywano go złośliwie kurą, kuricą, kwoką lub wroną. Stał się symbolem Ludowego Wojska Polskiego, które wraz z Armią Radziecką przyniosło Polsce wyzwolenie, ale i zależność od ZSRR.

Wanda Wasilewska i generał Zygmunt Berling na terenie obozu w Sielcach nad Oką. Na furażerkach (żołnierskich czapkach) widoczny orzełek 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, 1943, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona

A jakie były losy książęcego grobowca? Choć w czasie drugiej wojny światowej ogołocony został przez Niemców z ozdób (orłów i insygniów monarszych), to wkrótce po wojnie pieczołowicie odtworzono jego pierwotny wygląd i nadal możemy go podziwiać w płockiej katedrze.

Marek Olkuśnik

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Nad nami Orzeł Biały…

Dzieje godła polskiego. Od pawio-koguta Bolesława Chrobrego po herb III Rzeczypospolitej

Wielkie ambicje księcia Konrada. Diadem z Muzeum Diecezjalnego w Płocku

Dar narzeczonego. Niebieskie krzesła weselne w zbiorach Muzeum Mazowieckiego w Płocku

Róża z salonu. Obraz Józefa Mehoffera „Róża Saronu – Fantazja ornamentalna”  ze zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku

Pastelowa Panna…"Madonna Wiejska" Stanisława Wyspiańskiego z Muzeum Mazowieckiego w Płocku

Pastelowe "główki" Teodora. Kobiece portrety Axentowicza ze zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku

"Pośladki jak żywe…" "Martwa natura" Tamary Łempickiej z Muzeum Mazowieckiego w Płocku

Orzeł podziurawiony kulami. Sztandar bajończyków ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego

Tankietka, czyli czołg rozpoznawczy TKS ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Powstańczy sztandar i odznaka "wampira szwabskiego". Pamiątki powstań śląskich w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego
T-34, weteran pancernej brygady. Od Lenino do Gdańska – niezwykłe dzieje czołgu ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego

Nic tak nie cieszy, jak seria z pepeszy. PPSz-41 – legendarny radziecki pistolet maszynowy ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Orzeł spod Maciejowic. Niemy świadek ostatniej bitwy Tadeusza Kościuszki w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego

„Szwoleżerki” dla KOP-u. Umundurowanie żołnierza Korpusu Ochrony Pogranicza ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego

Hełm dostosowany kształtem „do typu słowiańskiej czaszki”. Wzór 31 – nowoczesny hełm dla Wojska Polskiego

Radzieckie działo z polskim kontekstem. SU-76 ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego