Klęska, która spadła na obywateli Rzeczypospolitej w 1939 roku, stanowiła prawdziwy szok. Po niespełna 20 latach niepodległości ziemie polskie ponownie znalazły się pod władzą wrogich sąsiadów. Brutalna, a często wręcz okrutna polityka najeźdźców dotknęła wszystkich bez wyjątku. Najstraszniejszy los spotkał Żydów, których naziści postanowili zgładzić.
Czas wojny niósł ze sobą różne wyzwania. Dla większości ludzi podstawowym celem stało się przetrwanie w trudnych warunkach codzienności. Wielu podjęło walkę – na obczyźnie lub w konspiracji. Setki tysięcy obywateli polskich straciło swój dom, a część deportowano daleko od stron rodzinnych. Losy całego społeczeństwa znalazły odzwierciedlenie w dziełach kultury polskiej – zarówno tej popularnej, powstającej spontaniczne, jak i tej wysokiej, tworzonej przez znanych artystów. Szeroką panoramę lat 1939–1945 kreowano podczas trwania wojny, jak i po jej zakończeniu.
Papierośnica prezydenta Stefana Starzyńskiego, Gabinet Relikwii Muzeum Warszawy, fot. Muzeum Warszawy, licencja PD, źródło: strona internetowa muzeum
Zagadnienia związane z II wojną światową stanowią ważną część podstawy programowej dla szkoły podstawowej, ale także zwyczajnie fascynują uczniów. Dzieje się tak często wskutek swoistej „atrakcyjności” wojny ukazanej w popularnych filmach, serialach czy nawet grach komputerowych. Zdając sobie sprawę z dość powszechnego zainteresowania młodzieży tą tematyką, w niniejszym pakiecie zebraliśmy teksty z portalu HISTORIA: POSZUKAJ, które ściśle nawiązują do kanonu programowego, ale też i wykraczają poza jego zakres. Tradycyjnie pragniemy podkreślić znaczenie eksponatów z kolekcji muzeów polskich w budowaniu opowieści o przeszłości. Uważamy, że poświęcenie uwagi zabytkom materialnym pozwoli dostrzec uczniom wartość źródłową pamiątek rodzinnych, często przechowywanych w ich własnych domach.
Dwie talie kart do gry, Universal Playing Card Company Limited, 1939–1945, Wielka Brytania, fotografia ze zbiorów cyfrowych Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN
Losy społeczeństwa polskiego ilustrujemy tekstami poświęconymi konkretnym bohaterom i ich losom – pragniemy przy tym przypomnieć mniej znane postaci lub epizody. Chcemy zwrócić uwagę na znaczną wartość źródłową powstałych w czasie wojny piosenek i fotografii. Młodzi ludzie szukając informacji o II wojnie światowej, chętnie sięgają po filmy stworzone w latach powojennych. Proponujemy przypomnienie kilku z nich i zachęcenie uczniów do zastanowienia się nad ich wiarygodnością jako opowieści o przeszłości.
Fotografia tablicy informującej o zmianie nazwy miasta na Litzmannstadt, 1940, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, licencja PD
Część I naszego pakietu zawiera artykuły dotyczące kampanii wrześniowej i polityki okupantów niemieckich wobec obywateli polskich. Przywołują one epizody o charakterze symbolicznym – obronę poczty polskiej w Gdańsku, zestrzelenie niemieckiego bombowca, rolę Stefana Starzyńskiego w obronie Warszawy. Opowieści osnute wokół eksponatów muzealnych pozwalają na dokładniejsze przyjrzenie się różnicom pomiędzy działaniami Niemców na terenach wcielonych do Rzeszy Niemieckiej i na obszarze Generalnego Gubernatorstwa. Szczególną uwagę poświęcamy Żydom. Zwłaszcza losy dzieci żydowskich mogą stanowić dla uczniów szkół podstawowych przejmujący przykład zagadnień związanych z Holocaustem.
Wielka Synagoga na Tłomackiem, karta pocztowa, 1915–1918; licencja PD, Wikimedia Commons
W części II zwracamy uwagę na trudy życia codziennego w warunkach wojennych. Sprawy przyziemne – higiena, wyżywienie czy komunikacja – umykają uwadze młodzieży, a przecież wiele mówią o realiach wojny.
Część III prezentuje materiały składające się na szeroką panoramę losów Polaków, których bieg wydarzeń rzucił daleko od ojczyzny. Proponujemy sięgnięcie do tekstów mówiących o polityce okupantów radzieckich. Aby przybliżyć to zagadnienie młodym ludziom, przywołujemy historię dzieci, które znalazły się na zesłaniu w głębi Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), a następnie zostały ewakuowane do Indii. Pragniemy także przypomnieć rolę Polaków w bitwie o Anglię oraz w zmaganiach o Monte Cassino.
Janina Lewandowska w kombinezonie lotniczym i ze spadochronem, 1936, licencja PD, źródło: Wikimedia Commons
Działalność konspiracyjna na ziemiach polskich stanowi temat części IV pakietu. Chcielibyśmy, aby uczniowie potrafili dostrzec zarówno zasługi postaci szeroko znanych, jak i dokonania lokalnych oddziałów partyzanckich czy komórek podziemia. Sięgnięcie do mniej znanego, choć niezwykle emocjonującego epizodu, który wydarzył się w „małej ojczyźnie”, może stanowić zachętę do poświęcenia uwagi historii regionalnej.
Generał Władysław Anders i kapitan Zygmunt Deyczakowski na pokładzie MS Batory, 1944 r., J. Pertek, druga mała flota, Poznań 1978, licencja: PD Polish, Wikimedia Commons
W części V przywołujemy niepopularną historię Wojska Polskiego utworzonego w ZSRR w 1943 roku. Do spotkania z tym wątkiem zapraszają eksponaty z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Ukazując walki żołnierzy, którzy dotarli do Polski ze Wschodu, pragniemy zwrócić uwagę na realia panujące na wyzwalanych przez nich ziemiach polskich.
Barwna reprodukcja Portretu młodzieńca Rafaela opublikowana w czasopiśmie „Arkady”, 1938, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, licencja PD, źródło: Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa
Na koniec, w części VI, zebraliśmy artykuły poświęcone kulturze. Nasi autorzy opowiedzieli zarówno o losach wybitnych dzieł sztuki, jak i o popularnej piosence, która stała się niemal symbolem pierwszych miesięcy okupacji. Odwołując się do tekstów poświęconych kinematografii, zachęcamy do wykorzystania filmów jako materiałów do dyskusji z uczniami.
Nasz pakiet wieńczą propozycje ćwiczeń, które pozwolą na utrwalenie wiedzy uczniów, doskonalenie ich kompetencji oraz atrakcyjne powtórzenie materiału.
Leonard Sempoliński, Warszawa 1945, cykl: Rynek Starego Miasta, fotografia, zbiory Muzeum Sztuki w Łodzi
Pragniemy przypomnieć, że na portalu HISTORIA: POSZUKAJ znajduje się szereg innych materiałów, które można wykorzystać w dydaktyce. Zachęcamy zwłaszcza do zapoznania się z pakietem poświęconym II wojnie światowej, skierowanym do nauczycieli i uczniów liceów ogólnokształcących.
Pobierz:
Czas_cierpienia_czas_walki.Losy_spoleczenstwa_polskiego_podczas_II_wojny_swiatowej.pdf
Posłuchaj podcastów:
Z Taszkentu do Bombaju, czyli Hanka Ordonówna ratuje polskie dzieci
Powrót
