„Spontaniczny wybuch gniewu”

„Noc kryształowa” w Stettinie

W 1835 roku w Szczecinie przy ówczesnej Grüne Schanze Strasse, na obrzeżach Starego Miasta, zbudowano pierwszą drewnianą synagogę, będącą od tej pory ważnym miejscem kultu. Nikt wówczas nie przypuszczał, że blisko sto lat później stanie się ona areną, gdzie rozpoczną się najbardziej tragiczne wydarzenia w historii szczecińskich Żydów.

 

W 1933 roku w Niemczech władzę objęła Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników (NSDAP), której skrajnie antysemicka ideologia opierała się na dążeniu do wyeliminowania Żydów z życia politycznego i publicznego. Od tej pory krok po kroku ograniczano ich swobody obywatelskie. Naziści szukając pretekstu do zaatakowania społeczności żydowskiej, zdecydowali się wykorzystać zastrzelenie w Paryżu w listopadzie 1938 roku Ernsta vom Ratha, sekretarza ambasady niemieckiej, przez polskiego Żyda Herszela Grynszpana. W rezultacie w nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku w całych Niemczech urządzono pogrom ludności żydowskiej, który przeszedł do historii pod nazwą „noc kryształowa”. Spalono wtedy kilkaset synagog, zbezczeszczono cmentarze oraz tysiące sklepów i mieszkań żydowskich. Nie tylko wielu Żydów wówczas zginęło, ale też niektórzy trafili do obozów koncentracyjnych.

Synagoga szczecińska, około 1893, licencja PD, Wikimedia Commons

Podobne wydarzenia miały również miejsce w stolicy Prowincji Pomorze – Szczecinie, gdzie wieczorem 9 listopada 1938 roku bojówki nazistowskie podłożyły ogień w miejscowej synagodze. Esesmani wynieśli z synagogi książki, które wraz z innymi przedmiotami spalili przed świątynią. Na miejscu pojawiło się pięć sekcji straży pożarnej, które zgodnie z wcześniej uzyskanymi wytycznymi od Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy miały powstrzymać się od gaszenia pożaru, ale zabezpieczać budynki sąsiadujące z synagogą. Równie biernie zachowała się szczecińska policja porządkowa, której działania ograniczyły się do zamknięcia ruchu ulicznego oraz skierowania tramwajów na inne trasy.

Widok szczecińskiej synagogi od strony obecnej ulicy Korzeniowskiego po pożarze z 9 na 10 listopada 1938 roku, licencja PD, Wikimedia Commons 

Podpalenie synagogi nie było jedynym aktem akcji antysemickiej. Tej samej nocy bojówkarzom udało się również podpalić inne budynki należące do gminy żydowskiej, w tym kaplicę na cmentarzu żydowskim przy obecnej ulicy Ojca Beyzyma oraz zabudowania żydowskich klubów: wioślarskiego „Viadrina” i tenisowego. W sklepach, domach towarowych oraz przedsiębiorstwach należących do osób żydowskiego pochodzenia wybijano witryny, demolowano wnętrza. Często w trakcie tych ekscesów dochodziło również do grabieży, a zrabowane przedmioty ofiarowywano przechodniom na ulicy.

Widok wnętrza synagogi szczecińskiej, licencja PD, Wikimedia Commons

Następnego dnia wszyscy mężczyźni ze szczecińskiej wspólnoty żydowskiej zostali aresztowani i wywiezieni do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen pod Oranienburgiem niedaleko Berlina. W południe ugaszono podpaloną w nocy synagogę, której ruiny zostały wysadzone przez oddział Sturmabteilung (SA) aż do odsłonięcia kamienia węgielnego z 1835 roku. Wypalone mury świątyni stały jeszcze przez trzy lata, jednak z powodu zagrożenia, jakie stanowiła dla ruchu ulicznego, zdecydowano o jej rozebraniu. Za wszystkie wyrządzone w nocy zniszczenia musiała zapłacić ludność żydowska. Ponadto Żydom zakazano chodzić do kina i teatrów oraz na koncerty i wystawy. Wkrótce zabrano jej również prawa jazdy oraz zabroniono wykonywania zawodu lekarza i prawnika. Losy szczecińskich Żydów zostały jednak ostatecznie przypieczętowane 13 lutego 1940 roku, kiedy to wywieziono ich do gett i obozów w okupowanej Polsce.

Anna Lew-Machniak

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Zagłada świątyni. Wysadzenie w powietrze Wielkiej Synagogi w Warszawie

Ostatni niemy świadek. Kufer rodziny Schwarzów ze zbiorów Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi

Irena Sendlerowa. Sprawiedliwa Wśród Narodów Świata
Renesansowa synagoga w Zamościu
Szczecin woj. zachodniopomorskie
HELIODOR SZTARK. POLSKI KONSUL W NIEMIECKIM SZCZECINIE
POLSKI SYMBOL. HISTORIA GODŁA Z KONSULATU RP W SZCZECINIE Z MUZEUM NARODOWEGO W SZCZECINIE
Auschwitz-Birkenau woj. małopolskie