Bohaterski zryw skazanych na śmierć

Bunt Sonderkommando w obozie Auschwitz-Birkenau

 

Auschwitz-Birkenau to symbol ludobójstwa przede wszystkim na Żydach, ale i na narodach całej Europy. Pomimo nieustannego zagrożenia życia i tutaj rozwijał się ruch oporu, a więźniowie podejmowali próby walki ze swoimi oprawcami. Najwymowniejszym tego przykładem jest zbrojne wystąpienie Sonderkommando (oddziału specjalnego) złożonego głównie z żydowskich więźniów zmuszanych do obsługi krematoriów, w których palono zwłoki zagazowanych ofiar.

 

Auschwitz to nazistowski obóz koncentracyjny. Gdy rozbudowano go o pobliską Brzezinkę (Birkenau), stał się również ośrodkiem Zagłady, w którym w komorach gazowych masowo uśmiercano przywożonych Żydów. Już kilka miesięcy po utworzeniu obozu, jesienią 1940 roku zaczęły powstawać pierwsze grupy konspiracyjne, tworzone wówczas przez polskich socjalistów. Z biegiem lat było ich coraz więcej, a zakładali je więźniowie różnych narodowości. Starano się skoordynować ich działalność, pojawiły się również plany powstania. Zamierzano je zrealizować jesienią 1944 roku. Z powodu braku broni oraz częściowego odkrycia spisku przez Niemców doszło jedynie do wystąpienia więźniów Sonderkommando. To oni mieli najwięcej do stracenia, byli pewni, że jako bezpośredni świadkowie działania mechanizmu zbrodni zostaną wkrótce zgładzeni.

Członkowie Sonderkommando palący zwłoki węgierskich Żydów zamordowanych w komorach gazowych Auschwitz-Birkenau, sierpień 1944 rok, fot. Alex, Aleko lub Alekos Errera, licencja PD Polish, Wikimedia Commons

7 października 1944 roku około godziny 13.00 członkowie Sonderkommando, obsługujący krematoria, uzbrojeni w łomy i siekiery zaatakowali pilnujących ich SS-manów. Zabili trzech strażników. Za pomocą materiałów wybuchowych, wyniesionych nielegalnie z zakładów Kruppa przez żydowskie robotnice, poważnie uszkodzili IV krematorium, co uniemożliwiło jego dalsze działanie.

Selekcja na rampie kolejowej w obozie Auschwitz-Birkenau, 1944, licencja PD, Yad Vashem, Wikimedia Commons

Kilkuset członkom Sonderkommando udało się sforsować ogrodzenie, jednak zostali otoczeni i wymordowani w pobliskim lesie. Przeżyło zaledwie kilku. Po zakończeniu wojny stali się świadkami podczas procesów przeciwko zbrodniarzom hitlerowskim.

Brama do obozu koncentracyjnego Auschwitz, fot. Dnalor01, licencja CC-BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Buntem Sonderkommando w Auschwitz-Birkenau kierowali polscy Żydzi: Jankiel Handelsman, Josef Deresiński, Załmen Gradowski, Josef Darębus. Było to trzecie zbrojne wystąpienie w ośrodkach Zagłady. Poprzednie miały miejsce w Treblince i Sobiborze.

Hanna Węgrzynek

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Witold Pilecki bohater Auschwitz

Ostatni niemy świadek. Kufer rodziny Schwarzów ze zbiorów Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi

Irena Sendlerowa. Sprawiedliwa Wśród Narodów Świata
Obóz w Berezie Kartuskiej, czyli czarna karta historii II RP