Drogocenny jeden gram

Słoneczny, wiosenny dzień. Skromnie, lecz elegancko ubrana starsza, siwa pani z zapałem bierze udział w sadzeniu pamiątkowych drzewek. 29 maja 1932 roku spełnia się wielkie marzenie Marii Skłodowskiej Curie. W Warszawie, przy ulicy Wawelskiej, zostaje otwarty Instytut Radowy -  pierwszy w Polsce nowoczesny ośrodek leczenia raka.

Maria Skłodowska urodziła się 7 listopada 1867 roku w Warszawie, przy ulicy Freta 16. Z ojczyzny wyjechała w roku 1891, by rozpocząć studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym paryskiej Sorbony. Niezwykle uzdolniona badaczka zajęła się w swej pracy nad doktoratem promieniotwórczością. Współpracując z mężem, Piotrem Curie, już w 1898 roku odkryła nowy pierwiastek chemiczny, który na cześć znajdującej się wówczas pod zaborami Polski nazwała polonem. Pół roku później małżonkowie, wraz z Gustawem Bémontem, ogłosili odkrycie radu. Za swe osiągnięcia państwo Curie, wraz z Henrykiem Becquerelem, otrzymali w 1903 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki. Później, w roku 1911, już po tragicznej śmierci męża, Maria została uhonorowana tą nagrodą po raz drugi – tym razem w dziedzinie chemii.

Fotografia portretowa Marii Skłodowskiej-Curie wykonana w Birmingham,1913, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona

Nowo odkrytymi pierwiastkami żywo zainteresowali się lekarze. Po przeprowadzeniu licznych doświadczeń zauważyli, że promieniotwórczy rad potrafi niszczyć komórki nowotworowe. Znakomita badaczka skłoniła władze do stworzenia Instytutu Radowego w Paryżu. Prowadzono tam badania nad promieniotwórczością oraz jej zastosowaniem w lecznictwie. Uczona pragnęła, aby w przyszłości podobną placówką  mogła się cieszyć Polska.

Budynek Instytutu Radowego w Warszawie, 1931, fot. Narodowego Archiwum Cyfrowego

Po I wojnie światowej, w latach 20. XX wieku, Maria, z pomocą siostry – lekarki Bronisławy Dłuskiej oraz brata – dr. Józefa Skłodowskiego, doprowadziła do założenia Towarzystwa Instytutu Radowego. Rząd Rzeczypospolitej przeznaczył pod budowę plac przy ulicy Wawelskiej w Warszawie. Noblistka musiała pozostać w Paryżu, lecz cały czas interesowała się tworzeniem nowej placówki leczniczej w Polsce. Jej córka, Ewa, tak opisała ten czas: „W całym kraju pełno jest wezwań do ofiar na ten cel, w postaci symbolicznych "cegiełek" i nalepek z wizerunkiem Marii. "Kupujcie cegiełki na Instytut im. Marii Skłodowskiej – Curie!" - głoszą tysiące pocztówek z jej podobizną i facsimile tych słów, jej własną ręką napisanych: "Mojem najgorętszem życzeniem jest powstanie Instytutu Radowego w Warszawie".

Maria Skłodowska-Curie, prezydent RP Ignacy Mościcki, prof. Stefan Pieńkowski podczas zwiedzania Instytutu Radowego, fot. Narodowego Archiwum Cyfrowego

Akcja cieszyła się ogromnym poparciem rządu i społeczeństwa. W 1925 roku Maria Skłodowska, wraz z prezydentem Rzeczypospolitej Stanisławem Wojciechowskim położyła kamień węgielny pod budowę Instytutu. Największym problemem okazał się wówczas brak funduszy na zakup 1 grama radu dla przyszłego szpitala. Bez tego drogocennego pierwiastka nie można było prowadzić leczniczych naświetlań. Pieniądze na ten cel zostały zebrane w Stanach Zjednoczonych dzięki przyjaciółce Marii, dziennikarce William Brown Meloney.

Pomieszczenie techniczne Instytutu - obsługa aparatów rentgenologicznych, 1932, Narodowe Archwium Cyfrowe

W uroczystości otwarcia ośrodka na Wawelskiej, 29 maja 1932 roku, uczestniczyli znakomici goście – prezydent Ignacy Mościcki, znamienici przedstawiciele nauki. Jednak najważniejszą postacią była sama inicjatorka budowy – Maria Skłodowska Curie. Wybitna Polka odwiedziła wtedy ojczyznę po raz ostatni. Zmarła we Francji 4 lipca 1934 roku. Odbudowany po II wojnie światowej Instytut jest nadal niezwykle ważną placówką leczenia nowotworów.

Marek Olkuśnik