nIesłusznie skazany?

Spór Biskupa Stanisława z Bolesławem Śmiałym

Pełne sukcesów panowanie Bolesława Śmiałego przerwała śmierć biskupa krakowskiego Stanisława. Możnowładcy obalili i wygnali króla, a na tron wynieśli jego młodszego brata, Władysława Hermana. Okoliczności śmierci biskupa Stanisława pozostają dla historyków nierozwiązaną zagadką.

Odkrycie tajemnicy, otaczającej śmierć biskupa, utrudnia brak źródeł dokładnie i wiarygodnie relacjonujących przebieg tych wydarzeń. Najbliższy im Gall Anonim pisał kilkadziesiąt lat później bardzo powściągliwie o biskupie zdrajcy (nawet nie wymienił jego imienia) i o królu, który nie powinien go karać tak okrutnie – obcięciem członków. Dopiero po ponad stu latach kronikarz Wincenty Kadłubek, który sam był biskupem krakowskim, przedstawił Stanisława jako męczennika. Jego relacja jest barwna i szczegółowa: porywczy król niesprawiedliwie i surowo karał swoich poddanych, biskup go upomniał i zagroził klątwą, w odpowiedzi król wdarł się ze swoimi rycerzami do kościoła św. Michała (na Skałce) i osobiście zgładził mieczem biskupa odprawiającego mszę (siepacze króla nie śmieli podnieść ręki na stojącego przy ołtarzu kapłana). Wydarzyło się to 11 kwietnia 1079 roku. Ta wersja weszła do żywotów biskupa, który w połowie XIII w. został kanonizowany i  wnet został uznany za patrona Polski. Żywoty wprowadzały nowe okoliczności, między innymi proroczy cud zrośnięcia się posiekanych członków męczennika, który zapowiadał zjednoczenie w jedno królestwo podzielonej na księstwa Polski.

Wizerunek św. Stanisława w: Jan Długosz, Vitae episcoporum Cracoviensium, 1531-1535, źródło: Polona

Na początku XX w. niektórzy historycy radykalnie zrewidowali ów wątek dziejowy, odrzucili jego hagiograficzną wersję (zwolenników nazwali „plemieniem Kadłubka”). Wrócili do lakonicznej wersji Galla Anonima. Wywiedli, że biskup zdrajca spiskował z Czechami i wspierał bunt możnowładców. Za to został skazany sądownie na śmierć.

Współcześni historycy podchodzą do źródeł w sposób bardziej wyważony. Zwracają uwagę, że w świecie feudalnym liczyła się osobista lojalność i każde nieposłuszeństwo wobec władcy (nawet uzasadnione) mogło być traktowane jako zdrada. Nie potwierdzają teorii o porozumieniu z zewnętrznymi wrogami. Uważają, że źródłem kryzysu były stosunki wewnętrzne: represje królewskie, opór możnych, interwencja biskupa krakowskiego w ich obronie. Za to został postawiony przed sądem, najpierw kościelnym, później królewskim i skazany na obcięcie członków. Opuścił Wawel i schronił się na Skałce. Słudzy królewscy, którzy mieli doprowadzić skazańca przed króla, nie śmieli złamać prawa azylu i wejść zbrojnie do świątyni. Wówczas wkroczył osobiście król w otoczeniu zbrojnym. Biskup zginął od uderzenia mieczem w głowę (taką ranę potwierdzają badania zwłok biskupa męczennika).

 Kościół św. Michała Archanioła i św. Stanisława Biskupa w Krakowie (na Skałce), widok współczesny, fot. Z. Put, licencja CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Kto zadał śmiertelny cios i dlaczego biskup Stanisław wystąpił przeciwko królowi Bolesławowi Śmiałemu? Na pocz. XX w. jeden z historyków napisał z rezygnacją po łacinie: „ignoramus et ignorabimus” („nie wiemy i nie będziemy wiedzieć”). Jednak historycy nie składają swego oręża - wciąż interpretują źródła i budują hipotezy.

 

Krzysztof Kowalewski

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Kraków woj. małopolskie
Gniezno woj. wielkopolskie
Elżbieta Łokietkówna. Zasługi i grzechy węgierskiej królowej
Dlaczego zginął kanonik Marcin Baryczka?
Dobrawa. pierwsza polska księżna
Czego się wstydził Bolesław Wstydliwy