Stalowa Wola industrializacji

Powstanie Zakładów Południowych na terenie Centralnego Okręgu Przemysłowego

Program modernizacji polskiej gospodarki powstał w chwili, gdy kraj wydobywał się dopiero z Wielkiego Kryzysu Ekonomicznego. Fundusze nań przeznaczone ściśle wiązały się z inwestycjami o charakterze zbrojeniowym. Polska przygotowywała się do obrony granic zagrożonych przez III Rzeszę i Związek Sowiecki. Trzeba było „stalowej woli narodu”, jak wyraził to generał Tadeusz Kasprzycki, by zadanie to zrealizować.

 

Centralny Okręg Przemysłowy w pierwszej kolejności miał zaspokoić potrzeby polskiej armii. Przemysł zbrojeniowy wymagał dużych ilości wytrzymałej stali, między innymi do wytwarzania zamków i luf do broni palnej, opancerzenia… Polskie huty były zlokalizowane wówczas głównie na Górnym Śląsku, zbyt blisko granicy z Niemcami. W związku z tym podjęto decyzję o umieszczeniu zakładów metalowych nad Sanem, 20 kilometrów na południowy wschód od Sandomierza. W pobliżu przebiegały droga łącząca Warszawę z Przemyślem oraz linia kolejowa, którą transportowano węgiel z kopalń Górnego Śląska. Plan zakładał wzniesienie huty i zakładów mechanicznych produkujących działa, tak aby stal przerabiać na miejscu. Energię dostarczała wybudowana na miejscu elektrownia.

Wieś Pławo przed wybudowaniem na jej terenie Zakładów Południowych, Polona

Budowę Zakładów Południowych prowadzono w dużym tempie. Wiosną 1937 roku rozpoczęto karczowanie drzew na tym terenie, a pierwsze haubice dla Wojska Polskiego opuściły montownię w kwietniu 1938 roku. Początkowo były one składane z części dostarczanych z innych fabryk. 14 czerwca 1939 roku uroczystego otwarcia zakładów dokonał prezydent Ignacy Mościcki.

Hale produkcyjne Zakładów Południowych, licencja PD, Polona

Uzależnienie od dostaw węgla z leżącego na polsko-niemieckiej granicy Górnego Śląska zamierzano rozwiązać między innymi przez wykorzystanie gazu ziemnego eksploatowanego od niedawna na Podkarpaciu. Słabością tej lokalizacji był brak pokładów rud żelaza, które należało sprowadzać ze Śląska lub drogą morską ze Szwecji. Zaletę lokalizacji stanowiła obfitość rąk do pracy. Szczególnie początkowy etap, polegający na przygotowaniu zalesionego terenu do inwestycji budowlanej, nie wymagał od robotników specjalnych kwalifikacji.

Pracownicy Zakładów Południowych przy pierwszym dziale wyprodukowanym w kwietniu 1938 roku, licencja PD, Polona

Równocześnie podjęto budowę osiedli dla pracowników – osobno dla kadry zarządzającej i robotników. We wrześniu 1938 roku otwarto szkołę powszechną i państwowe gimnazjum. W przededniu wojny Stalową Wolę zamieszkiwało około czterech tysięcy osób.

Widok osiedla robotniczego w Stalowej Woli, licencja PD, Polona

Podczas kampanii wrześniowej Stalowa Wola uniknęła dużych zniszczeń i szybko miasto przystosowano do potrzeb przemysłu zbrojeniowego III Rzeszy. W 1944 roku Niemcy ewakuowali część fabryki, a resztę zniszczyli. Po wojnie nastąpiła odbudowa Stalowej Woli, a znajdujące się tu zakłady pozostają jednym z symboli uprzemysłowienia polskiej gospodarki.

Michał Zarychta

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Polskie skrzydła z polskich fabryk. Przemysł lotniczy w II Rzeczypospolitej

Modernizm w paski gdyńska Łuszczarnia Ryżu

Bez konia ani rusz. Koń w kulturze, gospodarce i polityce II Rzeczypospolitej

 

Kolejarz to brzmi dumnie. Znaczenie polityczne i status społeczny kolejarzy w II Rzeczypospolitej

Niepodległość na torach. Rozwój przemysłu kolejowego w II Rzeczypospolitej