Ślady słynnego lekarza w murach Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Jakub Feliks de Michelis – prekursor nauczania akuszerii w Polsce i nadworny medyk rodu Branickich

Białostocki pałac Branickich stanowił w XVIII wieku centrum oświecania społeczeństwa w kwestiach medycznych i zachowania zdrowia. W jego murach powołano jedną z pierwszych na ziemiach polskich szkół położnych. Było to zasługą doktora Jakuba Feliksa de Michelisa. Dziś przypomina nam o tym Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku (UMB).

Medycyna w oświeceniu za jeden z głównych celów obrała edukowanie społeczeństwa w kwestiach zdrowotnych. Mecenasami tej idei byli królowie, książęta, rody możnowładcze, a swoistymi nosicielami kaganka oświaty – lekarze. Jednym ze sławniejszych medyków dworskich, którzy nie tylko leczyli, ale też i kształcili społeczeństwo, stał się chirurg i położnik Jakub Feliks de Michelis, który w 1790 roku zawitał do Białegostoku, zwanego wówczas „Wersalem Podlasia”. Zaprosiła go właścicielka dóbr – Izabela z Poniatowskich Branicka. Siostra ostatniego króla Polski i wdowa po hetmanie wielkim koronnym Janie Klemensie Branickim była szczególnie otwarta na rozwój edukacji i kultury. Doktor Michelis zajął apartamenty w prawym skrzydle pałacu, gdzie dziś mieści się Muzeum Historii Medycyny i Farmacji UMB. Z Białymstokiem związał się aż do śmierci w 1820 roku. Był doskonałym organizatorem opieki lekarskiej i sanitarnej, edukacji medycznej, jak również oddanym ludziom lekarzem-społecznikiem. Pod jego opieką pozostawali nie tylko mieszkańcy białostockiej rezydencji, ale również pacjenci szpitala mieszczącego się w klasztorze Sióstr Miłosierdzia w Białymstoku. W 1794 roku opiekował się rannymi powstańcami kościuszkowskimi, aktywnie pozyskując potrzebne lekarstwa i środki finansowe.

Pierwsza karta podręcznika do akuszerii autorstwa Jakuba Feliksa de Michelisa, pod tytułem Krótka nauka dla akuszerek po prowincjach, Supraśl 1800, Biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego, Oddział Zbiorów Specjalnych, Sekcja Starych Druków

Do historii medycyny przeszedł głównie jako twórca pałacowej szkoły położnych, przekształconej później w Instytut Akuszerii. Była to jedna z pierwszych na ziemiach polskich szkół kształcących przyszłe położne. Funkcjonowała od lat dziewięćdziesiątych XVIII wieku do 1837 roku. Początkowo mieściła się w pałacu Branickich. Potem doktor Michelis przeniósł ją do osobnego budynku niedaleko rezydencji. Idea jej powołania była bardzo ważna w oświeceniu. Należy pamiętać, że położnictwo obok chirurgii to jedna z najstarszych dziedzin medycyny, znanych już od czasów prehistorycznych. Jednak dopiero w XVIII wieku zaczęto kształcić akuszerki w szkołach położnych działających na uniwersytetach, jak i w dobrach prywatnych. Miało to wyeliminować szeregi niewykształconych „babek” odbierających porody, często bez potrzebnych narzędzi i w mało sterylnych warunkach.

Jedna z recept doktora Michelisa wypisanych na rzecz Izabeli z Poniatowskich Branickiej w Białymstoku, Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Branickich z Białegostoku, sygn. 9, k. 48, fot. Marta Piszczatowska

Nauka w powołanej i prowadzonej przez doktora Michelisa szkole trwała dwa półrocza. W pierwszym – teoretycznym – uczennice słuchały wykładów o anatomii kobiety, ciąży, porodach prawidłowych i patologicznych, odbywały ćwiczenia na fantomie. Drugie półrocze spędzały na nauce praktycznej. W szkole funkcjonowała klinika położnicza z ośmioma łóżkami. Uczennice przyjmowały porody, pielęgnowały kobiety po porodach, jak i noworodki. Co roku do szkoły przyjmowano szesnaście dziewcząt.

Książeczka popularyzująca szczepienia przeciwko ospie napisana przez dr J.F. de Michelisa, pod tytułem Krótka nauka dla pospólstwa w czasie panującej ospy, Supraśl 1801, Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, Gabinet Starych Druków

Michelis zadbał również o podręczniki, z których uczyły się przyszłe położne. Był on autorem trzech książek z zakresu położnictwa: Krótkiej nauki dla akuszerek po prowincjach, wydanej w 1800 roku w Supraślu, Rozprawy historycznej o sztuce położniczej, jej wzroście i potrzebie wydoskonalenia onej (1811) i Nauki położniczej (1819), wydanych w Wilnie. Według Michelisa nie każda kobieta mogła zostać akuszerką. „Jednym bowiem kształt ciała własnego bywa na przeszkodzie, drugie nie mają żadnego naturalnego pojęcia, inne dla złej obyczajności z towarzystwa cnotliwych i doskonałych akuszerek wyłączonymi być powinny. Akuszerka powinna być niechorowitą lecz zdrową, sił czerstwych, a zatym niezbyt starą, ni też zbyt grubą i tłustą […] palce powinny być proste, ręka zaś szczupła, skóra na niej miękka i delikatna: dla czego takie kobiety wystrzegać się powinny robót ciężkich, prania wielkiego. Akuszerka powinna mieć zdrowy rozsądek i pojęcie dobre […] umieć dobrze czytać i prawie powinnaby umieć i pisać. Między wszystkiemi najcenniejszy jest przymiot akuszerki bądź charakter dobrego i życia nieposzlakowanego. Nade wszystko powinny się wystrzegać hultajstwa i trunków jako niecnot najobrzydliwszych”.  

Pałac Branickich w Białymstoku – siedziba jednej z pierwszych szkół akuszerii na ziemiach polskich pod koniec XVIII wieku, widok współczesny, fot. ze zbiorów Muzeum Historii Medycyny i Farmacji UMB

Historia życia doktora Jakuba de Michelisa – pioniera polskiej akuszerii klinicznej – nadal jest mało znana. Jego „ducha” możemy odnaleźć w pałacu Branickich w Białymstoku, w którym spędził ponad 30 lat swego życia, zmieniając oblicze medycyny.

Magdalena Grassmann

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Polska dama, włoski malarz i francuski szyk. "Portret Izabeli z Poniatowskich Branickiej" Marcella Bacciarellego z Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Kup lalkę ― uratuj życie. Kolekcja Heleny Paderewskiej w Muzeum Polskim w Ameryce
Pasja i promieniowanie. Historia aparatu rentgenowskiego ze zbiorów Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

„Wiedza ― moją nadzieją i ukojeniem; bez niej nie wytrwałbym”. Ludwik Hirszfeld w warszawskim getcie

„Moje chęci są zuchwałe”. Antonina Leśniewska otwiera pierwszą żeńską aptekę w Petersburgu

Obiekt strachu czy sposób na uwolnienie od choroby? Wiertarka stomatologiczna ze zbiorów Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Czy Tadeusz Kościuszko lubił haftować? Artystyczne zainteresowania Naczelnika

Uwolnić od bólu czy doprowadzić do śmiechu? Aparaty do narkozy ze zbiorów Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Tadeusz Kościuszko przybywa na ratunek! "Grób Ojczyzny" Franciszka Smuglewicza z Muzeum Narodowego we Wrocławiu

Białystok woj. podlaskie