Z dziejami Żydów tykocińskich wiąże się na wpół legendarna postać Rebeki Tiktiner (od Tiktin, czyli hebrajskiej nazwy Tykocina). Jej wiedza świadczyła o wyjątkowości gminy tykocińskiej, jako ośrodka kultury żydowskiej, gdzie nawet kobiety zostawały uczonymi.
W tradycyjnym społeczeństwie żydowskim kobietom wyznaczano funkcje związane z rodziną, takie jak troska o dom i dzieci czy zarobkowanie, co umożliwiało mężowi poświęcenie się religii. W judaizmie, podobnie jak w wywodzących się z niego chrześcijaństwie i islamie, to mężczyzna pełnił wszystkie publiczne role społeczne i religijne. Również nauka była domeną mężczyzn.
Chłopcy uczęszczali do szkoły – chederu – już od 3-4 roku życia. Jednak nie zawsze tak było, najstarsze fragmenty Biblii ukazują kobiety, które pełniły inne role. Miriam, siostrę Mojżesza, uznawano za prorokinię, a Debora dowodziła wojskiem i była sędzią.
Tykocin, ul. Złota, zdj. autorstwa mk, praca własna, licencja GFDL na podstawie Wikimedia Commons
Taką wyjątkową kobietą w społeczności XVI-wiecznych Żydów polskich była Rebeka Tiktiner – córka Majera, tykocińskiego rabina i znanego uczonego, autora kilku dzieł religijnych. To ojciec był jej nauczycielem. Dzięki niemu poznała język hebrajski i studiowała Torę (pięć pierwszych ksiąg biblijnych stanowiących podstawę prawa religijnego). Interesowała się również naukami świeckimi. Stała się autorytetem dla lokalnej społeczności, udzielała porad w sprawach religijnych i związanych z życiem codziennym. Napisała w jidysz (języku, którym na co dzień posługiwali się Żydzi) traktat o wychowaniu i obowiązkach kobiet, zatytułowany Meneket Riwka (Karmicielka Rebeka). Chciała, aby mogły go zrozumieć niewykształcone kobiety, nieznające hebrajskiego. Praca ta została opublikowana już po jej śmierci w 1609 r. w Pradze i w 1618 r. w Krakowie. Napisane przez nią pieśni na święto Simchat Tora (radość Tory) są popularne do dzisiaj.
W XIX wieku dużym autorytetem cieszyła się Chana Rachela Werbemacher pochodząca z Włodzimierza Wołyńskiego (w jidysz Ludmir) nazywana Ludmirer Mojd (Panna z Włodzimierza).
Rebeka i Chana były wyjątkami, ale od końca XIX wieku, a zwłaszcza w dwudziestoleciu międzywojennym, pozycja kobiet coraz szybciej się zmieniała. Przyczynił się do tego rozwój wśród Żydów nowych koncepcji religijnych, politycznych i kulturowych, a także zmiany gospodarcze i społeczne. Kobiety coraz częściej zdobywały dogłębne wykształcenie, stając się nauczycielkami, politykami i uczonymi. Obecnie w niektórych odłamach judaizmu, kobiety mogą być rabinami.
Hanna Węgrzynek