Kobieta wobec wojny

Elna Gistedt i jej dzieci

Dla Elny nie istniały rzeczy niemożliwe. Była osobą, która wskazywała cel i dążyła do niego z właściwą dla siebie pewnością. Wystarczyło, że pomyślała o zagranicznych wojażach, a propozycje same się pojawiały. Marzenia o występach na deskach teatrów czy w filmach były planami, które sukcesywnie realizowała.

 

Elna Gistedt urodziła się 26 stycznia 1895 roku w Sztokholmie. Mając pięć lat, wraz z rodzicami opuściła Szwecję i spędziła siedem kolejnych lat życia w Stanach Zjednoczonych. Po powrocie do kraju, jako nastolatka zafascynowana teatrem, zaczęła łączyć naukę z występami w sztokholmskim Djurgårdsteatern. W 1916 roku trafiła do teatrzyku ogródkowego w Helsinkach, gdzie – jak sama żartobliwie wspominała – pełniła funkcję dyrektorki. „Miałam siedemnaście lat, kiedy zostałam dyrektorką teatru. Odpowiedzialne stanowisko jak na taki wiek, w imię prawdy muszę jednak dodać, że nie było aż tak imponujące, jak się wydaje. Tylko przez dwa krótkie letnie miesiące nosiłam wspaniały tytuł, wcale nie przytłoczona ryzykiem, jakie podjęłam”. Po Szwecji i Helsinkach, gdzie święciła triumfy jako śpiewaczka w Księżniczce Czardasza, przyszła kolej na występy w Petersburgu, Moskwie, Berlinie, by wreszcie trafić do Warszawy na dwutygodniowe tournée, które ostatecznie przedłużyła do 22 lat.

Atelier Jaeger, Elna Gistedt, około 1910, Swedish Performing Arts Agency / Musikverket, im. GG 016, domena publiczna, źródło: Wikimedia Commons

Stolicę Polski po raz pierwszy ujrzała 2 lutego 1922 roku i „wszystko robiło beznadziejne wrażenie”. Występowała między innymi z Eugeniuszem Bodo, o romans z którym ją posądzano, lecz ostatecznie została żoną Witolda Kiltynowicza, właściciela fabryki dywanów. W 1936 roku małżonkowie zamieszkali na Saskiej Kępie przy ulicy Katowickiej 26, w willi zaprojektowanej przez Helenę i Szymona Syrkusów, współzałożycieli grupy Praesens. W Warszawie nie zrobiła oszałamiającej kariery, lecz mimo to była szczęśliwa.

Atelier Jaeger, Elna Gistedt występująca w Djurgårdsteatern, 1912, Swedish Performing Arts Agency / Musikverket, im. GG013, domena publiczna

W chwili wybuchu II wojny światowej jako obywatelka Szwecji mogła opuścić Polskę, lecz zdecydowała się pozostać. Wtedy też postanowiła otworzyć kawiarnię. Pomysł narodził się podczas wizyty w jednym z warszawskich lokali. Wynikał zarówno z potrzeby zarabiania, jak i chęci pomocy innym aktorom i śpiewakom, którzy nie chcieli występować przed Niemcami. Zatrudnienie umożliwiało im otrzymanie Arbeitskarte – „karty pracy”, która ratowała artystów przed robotami przymusowymi. „Tak więc cały personel lokalu U Elny Gistedt składał się z najbardziej znanych ludzi sceny, znakomitych aktorów i aktorek, pracujących jako kelnerki, portierzy, pomoc kuchenne itp.” Korzystając ze swoich szwedzkich powiązań, udało jej się pozyskać lokal przy Nowym Świecie 18, po sąsiedzku z angielską ambasadą, który od 14 lutego 1940 roku nosił nazwę „U Elny Gistedt”. Kawiarnia funkcjonowała aż do opuszczenia Warszawy 7/8 września 1944 roku przez Elnę i jej męża.

Autor nieznany, Elna Gistedt-Kiltynowicz, pocztówka, lata trzydzieste XX wieku, AI 5575, Muzeum Warszawy

Istotnym wkładem Elny Gistedt w pomoc Polakom podczas II wojny światowej było uratowanie kilkudziesięciu dzieci. Gdy jesienią 1942 roku Niemcy rozpoczęli akcję na Zamojszczyźnie, polegającą na przymusowym wysiedlaniu Polaków, primadonna postanowiła pomóc dzieciom. Wypożyczyła ze szwedzkiej ambasady ciężarówkę, którą pojechała na Zamojszczyznę. Za zabraną ze sobą biżuterię wykupiła 34 chorych dzieci, które następnie przywiozła do Warszawy. Tu przed przekazaniem ich do rodzin zastępczych udało się je hospitalizować i wyleczyć.

Elna Gistedt w towarzystwie między innymi prezydenta Ignacego Mościckiego w foyer Teatru Nowości w Warszawie, 1931, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

W 1944 roku zginął jej mąż. Gistedt wyjechała z Polski, lecz kilkakrotnie tu jeszcze wracała, grając między innymi w Operetce Warszawskiej czy Operze Krakowskiej. Występowała także w Szwecji. Zmarła 25 października 1982 roku w Sztokholmie. W tym samym roku ukazały się w Polsce jej pamiętniki pod tytułem Od operetki do tragedii.

Katarzyna Wagner

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Karla, córka Karola. 104 lata Karoliny Lanckorońskiej

Irena Sendlerowa. Sprawiedliwa Wśród Narodów Świata
Gwiazda sceny i ikona mody XIX w. "Portret Heleny Modrzejewskiej"  Tadeusza Ajdukiewicza w Muzeum Narodowym w Krakowie