Pierwsze ludowe posłanki

Jadwiga Dziubińska i Irena Kosmowska w Sejmie Ustawodawczym

W 1919 roku do Sejmu weszły dwie posłanki z Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”: Jadwiga Dziubińska oraz Irena Kosmowska. Nazywano je pionierkami ruchu oświatowego na wsi. Tylko co to właściwie znaczy?

 

Obie posłanki urodziły się w Warszawie: Jadwiga Dziubińska w 1874, a Irena Kosmowska w 1879 roku. Pierwsza pochodziła z zamożnej miejskiej inteligencji, druga – z rodziny ziemiańsko-inteligenckiej. Żadna z nich nie miała korzeni chłopskich, jak na przykład Wincenty Witos, przyszły premier II Rzeczypospolitej. Jak to się stało, że zainteresowały się losem mieszkańców wsi? Gdy nasze bohaterki wchodziły w dorosłość, na ziemiach polskich formował się właśnie ruch ludowy. Chłopi domagali się równych praw, szerszego dostępu do edukacji i udziału w życiu publicznym. Najprężniej działali w zaborze austriackim, korzystając ze swobody politycznej Galicji – w 1895 roku powstało tam Stronnictwo Ludowe, które w 1903 roku zmieniło nazwę na Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL). Podobne hasła padały także w Królestwie Polskim, ale działania mogły tam nabrać tempa dopiero po rewolucji 1905 roku. W ruch angażowali się nie tylko chłopi, lecz także działacze pochodzenia szlacheckiego czy inteligenckiego. Wielu z nich postrzegało pracę na rzecz polskiej wsi jako element dążeń niepodległościowych.

Jadwiga Dziubińska, lata dwudzieste lub trzydzieste XX wieku, licencja CC BY, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Jednym z filarów tych działań była oświata, czyli upowszechnianie na wsi wiedzy i kultury. Dziubińska zrozumiała jej znaczenie, gdy pracowała w Czytelniach Towarzystwa Dobroczynności, z których korzystało wielu uboższych mieszkańców. Gdy podczas wyjazdu do rodziny na wsi przyjrzała się bliżej sytuacji chłopów, zdecydowała, że temu poświęci się w przyszłości. Ale jak się do tego zabrać? Dziubińska, która wcześniej studiowała na kursach Uniwersytetu Latającego, rozpoczęła naukę w Towarzystwie Pszczelniczo-Ogrodniczym. Tam znalazła swój cel: tworzenie szkół dla wiejskiej młodzieży.

Irena Kosmowska, lata dwudzieste lub trzydzieste XX wieku, licencja CC BY, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

W 1900 roku Dziubińska została pierwszą kierowniczką męskiej szkoły rolniczej w Pszczelinie pod Warszawą. Oprócz kursów zawodowych (na przykład sadownictwa i ogrodnictwa) prowadzono tam nielegalne nauczanie polskiej kultury i historii. W ten sposób uczniowie byli przygotowywani również do przyszłej działalności społecznej i patriotycznej. Dotychczas w wiejskich szkołach mechanicznie powtarzano lekcje i często sięgano po kary cielesne. Dziubińska wprowadziła natomiast demokratyczne zasady, a nawet wyjechała za granicę, by poznać nowoczesne szkolnictwo ludowe. Pszczelin stał się wzorem dla innych placówek tego typu, a Jadwiga współtworzyła kolejne szkoły – między innymi dla dziewcząt wiejskich w Kruszynku na Kujawach.

Szkoła ogrodnicza dla kobiet przy ul. Wiejskiej, Towarzystwo Pszczelniczo-Ogrodnicze w Warszawie, „Biesiada Literacka”, 1897, nr 20, licencja PD, źródło: Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa

A jaką drogę obrała Kosmowska? Także skupiła się na nauczaniu – nie tylko w szkole, lecz przede wszystkim za pomocą gazety i książki. Początkowo studiowała historię i literaturę jako wolna słuchaczka na Uniwersytecie Lwowskim. Jej matka – Irena W. Kosmowska – działała w ziemiańskich organizacjach i publikowała w kilku czasopismach (na przykład w „Bluszczu”). Przyszła posłanka już w domu rodzinnym zetknęła się więc z ideami pracy u podstaw, a dzięki matce trafiła do Zjednoczonego Koła Ziemianek.

Okładka książki Ireny W. Kosmowskiej, Przez oświatę do wolności, Warszawa 1917, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona

W miarę bliższego poznawania ruchu ludowego – szczególnie pod wpływem galicyjskich działaczy Marii i Bolesława Wysłouchów – Kosmowska oddalała się jednak od konserwatywnego ziemiaństwa. Co ciekawe, jej matka także zradykalizowała swoje poglądy. Obie zaczęły pisać do pism ludowych i wydawać broszury popularyzujące polską historię. Kosmowska związała się z redakcją tygodnika „Zaranie”. Odpowiadała za dział oświatowy i kulturalny, a z czasem doprowadziła do stworzenia specjalnego dodatku dla młodzieży wiejskiej. Dla „Zarania” pisała także Dziubińska – działaczki poznały się podczas pracy w szkołach rolniczych.

Tableau Klubu Poselskiego Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie” z lat 1919–1920, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, źródło: strona Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie


Po wybuchu I wojny światowej Kosmowska organizowała ruch niepodległościowy wśród działaczy ludowych i działała w Polskiej Organizacji Wojskowej, za co została aresztowana i uwięziona w Moskwie. Po uwolnieniu trafiła do Petersburga, gdzie losy Kosmowskiej i Dziubińskiej znów się przecięły. Irena pracowała w Polskim Towarzystwie Pomocy Ofiarom Wojny, a Jadwiga została wysłana do Rosji jako delegatka dokumentująca sytuację polskich jeńców wojennych.  

Wniosek nagły Jadwigi Dziubińskiej w sprawie krytycznego losu Polaków pozostających dotąd w Rosji, 1922, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona

W 1918 roku działaczki dołączyły do lewicowej partii chłopskiej PSL „Wyzwolenie”. Obie kandydowały z jej list w wyborach do Sejmu Ustawodawczego (26 stycznia 1919 roku). Jadwiga Dziubińska i Irena Kosmowska znalazły się w gronie pierwszych polskich posłanek. W Sejmie nadal zajmowała je oświata na wsi oraz pomoc Polakom na terenie Rosji. Teraz mogły jednak działać na większą skalę. Jak to wyglądało w praktyce? Na przykład w 1920 roku Dziubińska współtworzyła ustawę o ludowych szkołach rolniczych, zgodnie z którą w każdym powiecie miały powstać co najmniej dwie publiczne placówki tego typu – żeńska i męska.

Karolina Dzimira-Zarzycka

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Nielegalna kandydatura Marii Dulębianki, czyli walka o prawa wyborcze kobiet na wszelkie sposoby
Polki przy urnach, Polki w parlamencie. Przyznanie praw wyborczych obywatelkom Polski
Dziewczyny na wartę! Aleksandra Zagórska formuje we Lwowie Ochotniczą Legię Kobiet

Maria Wittek. Nasz człowiek w Kijowie

„My, Polki, nie chcemy być biernymi widzami”. Zjazd Kobiet w Warszawie w 1917 roku

Kurs: równouprawnienie kobiet. Paulina Kuczalska-Reinschmit i czasopismo „Ster”
Kobiety Niepodległości. Fotografia żołnierek Ochotniczej Legii Kobiet w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego

Rewolucja Kazimiery Bujwidowej. Pierwsze krakowskie maturzystki i studentki na przełomie XIX i XX wieku

Polska jest kobietą. Działalność dobroczynna kobiet w czasie I wojny światowej na fotografiach Stanisława Nofoka-Sowińskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie