Zoo, parki i autobusy,

czyli co Warszawa zawdzięcza Zygmuntowi Słomińskiemu

Z przedwojenną Warszawą złączyło się już na trwałe imię Stefana Starzyńskiego – wybitnego administratora i bohaterskiego jej obrońcy we wrześniu 1939 roku. W jego cieniu znajduje się postać innego zasłużonego urzędnika, który swoje losy związał z Warszawą na dobre i na złe – Zygmunta Słomińskiego.

 

Zygmunt Słomiński doświadczenie w zarządzaniu miastem zdobywał w mniejszych ośrodkach. Był absolwentem Warszawskiego Instytutu Politechnicznego i jeszcze za caratu podjął pracę w magistracie sandomierskim, a następnie radomskim. W czasie wojny był inżynierem wojskowym. W 1918 roku, już jako urzędnik cywilny, zajmował się aprowizacją Radomia i Lublina. Dał się tam poznać jako przedsiębiorczy i energiczny administrator.

Prezydent Zygmunt Słomiński w swoim gabinecie w ratuszu, lipiec 1927, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Inżynier Słomiński przeniósł się do stolicy w 1925 roku i zajął ważne stanowisko kierownika działu technicznego w magistracie. Jedną z pierwszych jego prac, które przyniosły mu uznanie, było błyskawiczne zakończenie ciągnącej się od 1924 roku rozbiórki wielkiego gmachu soboru prawosławnego na placu Saskim. Budowla, która zajmowała jedyny wówczas reprezentacyjny plac stolicy, stanowiła symbol władzy carskiej nad Warszawą. Słomiński przejął rozbiórkę prowadzoną niezbyt sprawnie przez Ministerstwo Robót Publicznych. W związku z tym zdecydował się poprosić o pomoc górników – fachowców ze Śląska. Umiejętnie zastosowane mikrowybuchy umożliwiły uporządkowanie placu w ciągu pół roku.

Słomiński w parku Skaryszewskim, w tle rzeźba Rytm Henryka Kuny odsłonięta w 1929 roku, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

W 1927 roku Słomiński wygrał przeprowadzone w Radzie Miejskiej wybory na prezydenta Warszawy. Startował w nich jako kandydat Narodowej Demokracji, choć sam do niej nie należał. Jako taki był jednak tolerowany przez reżim sanacyjny. Miał opinię człowieka energicznego i solidnego. Na silnej pozycji Słomińskiego mogło zaważyć i to, że rozbiórka soboru na placu Saskim była wspierana przez warszawską organizację Polskiej Partii Socjalistycznej. Słomiński zdawał sobie sprawę z liczby i różnorodności problemów rozrastającej się demograficznie Warszawy. Przede wszystkim starał się rozszerzyć zasięg infrastruktury miejskiej i zabudowy na obszarze przyłączonym do Warszawy w 1916 roku – „wieńcu”, na którym powstały dzielnice: Żoliborz, Powązki, Koło, Wola (Czyste), Ochota, Mokotów, Sielce, Czerniaków, Saska Kępa, Gocław, Grochów, Targówek, Bródno, Pelcowizna. W tym celu magistrat zakupił od władz państwowych 250 hektarów terenu, wyznaczył i zbudował ulice, jednocześnie podłączając je do sieci gazowej i wodociągowej (kanalizacja rozwijała się nieco wolniej). Słomiński zdecydował o przywróceniu autobusów na ulice Warszawy – wówczas jeszcze jako pomocniczy środek transportu publicznego. Jednocześnie dbał o rozwój terenów zielonych, których Śródmieściu brakowało – dzięki niemu powstał Park imienia Romualda Traugutta w sąsiedztwie przeludnionego Nowego Miasta i Park imienia Stefana Żeromskiego w sercu Żoliborza. Słomiński zaproponował także utworzenie zoo na Pradze.

Pierwszy etap budowy Muzeum Narodowego – widoczne są skrajne skrzydła budynku, około 1928–1929, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

W nowych dzielnicach wznosił okazałe – według jego krytyków zbyt okazałe – gmachy szkolne, które łączyły kilka szkół rejonowych w jednym ośrodku. Budowano także osiedla dla pracowników magistratu. Nie zapominano o najbiedniejszych – powstawały osiedla drewnianych baraków i schroniska. Pomimo że Warszawa przeznaczała na pomoc socjalną najwięcej środków spośród polskich miast (nawet w przeliczeniu na jednego mieszkańca), to jednak nadal przybywało w niej samowolnie stawianych ziemianek i bud. Pod koniec lat dwudziestych XX wieku był to skutek ciągłego napływu mieszkańców z okolicznych wsi i miasteczek do rozwijającej się stolicy. Na początku lat trzydziestych, w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego, ludzie ci często tracili pracę, ale woleli pozostać w mieście i czekać na „lepsze czasy”.

Witold Pikiel, Uroczyste otwarcie działu sztuki zdobniczej w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1932 roku. Na zdjęciu między innymi: prezydent RP Ignacy Mościcki (4. z prawej), dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie Bronisław Gembarzewski (7. z prawej, z wąsami), Zygmunt Słomiński (w pierwszym rzędzie z złożonymi rękami), marszałek senatu Władysław Raczkiewicz (1. z prawej), minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego Janusz Jędrzejewicz (2. z prawej), fotografia, źródło: Cyfrowe MNW

Prezydentura Zygmunta Słomińskiego przypadała na czasy rozwoju gospodarczego i ciężkiego kryzysu. Jednak założenia, które przyjął dla swojej działalności, wybiegały poza lata, w których pełnił swój urząd. W 1930 roku opracował wraz z urbanistą Stanisławem Różańskim Plan Rozwoju Ogólnego Miasta Warszawy. Niestety na przeszkodzie realizacji tego planu stanął wielki kryzys. W 1934 roku pogłębiający się deficyt w budżecie Warszawy i presja ze strony rządu spowodowały ustąpienie Słomińskiego z funkcji prezydenta i narzucenie stolicy przez władze państwowe tak zwanego zarządu komisarycznego. Plan Rozwoju Ogólnego został jednak zaakceptowany przez komisarycznego prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego.

Otwarcie nowej linii tramwajowej łączącej Bródno ze Śródmieściem, 1933, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Ostatnie lata Niepodległej Słomiński spędził na emeryturze, nadal działając społecznie, między innymi w Towarzystwie Opieki nad Zabytkami. W czasie wojny pozostawał w Warszawie i pracował zawodowo. W 1942 roku został aresztowany, a 12 lutego 1943 roku rozstrzelany przez Niemców. Na wniosek Towarzystwa Urbanistów Polskich jego imię nadano ulicy łączącej rondo Radosława z mostem Gdańskim.

Michał Zarychta

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Peregrynacja relikwii świętego Andrzeja Boboli z Połocka przez Moskwę, Odessę i Rzym do Polski