Anna Rajecka

Królewska stypendystka w Paryżu

Kim był pierwszy polski twórca, którego prace pokazano na paryskim Salonie? To Anna Rajecka ― artystka, która do stolicy Francji przyjechała z prestiżowym tytułem stypendystki króla.

Anna Rajecka urodziła się prawdopodobnie w Warszawie przed 1762 rokiem. Tak naprawdę niewiele wiemy o jej pochodzeniu i dzieciństwie. Zapewne jej ojciec i brat byli artystami. Rajecka pojawia się wyraźnie na kartach historii około 1780 roku, kiedy jej twórczość obejmuje mecenatem Stanisław August Poniatowski. Niewykluczone, że uwagę polskiego króla na młodą artystkę zwrócił Marcello Bacciarelli. Rajecka pobiera nauki u Louisa Marteau, nadwornego malarza specjalizującego się w miniaturach i pastelowych portretach. Właśnie te techniki ― modne, cenione i trafiające w rokokowe gusta ― staną się jej domeną.

Anna Rajecka, Śpiąca kobieta, po 1788, Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja CC BY, źródło: Cyfrowe MNW

Anna Rajecka daje się poznać jako autorka delikatnych, zmysłowych pasteli wykonywanych na zlecenie arystokracji. Około 1783 roku, a więc zaledwie po kilku latach nauki, artystka zostaje wysłana do Paryża jako stypendystka polskiego króla ― zapewne rekomendowana przez swego francuskiego nauczyciela. Jest to dla niej nie lada wyróżnienie. Stanisław August funduje bowiem zagraniczne wyjazdy szczególnie utalentowanym twórcom, których kariery chce wspierać.

Nie wiadomo dokładnie, jak przebiega edukacja Rajeckiej nad Sekwaną. Artystka mieszka w galeriach Luwru, gdzie wówczas artyści mogli prowadzić swoje pracownie. Bez wątpienia poznaje twórczość francuskich pastelistów, takich jak Jean Baptiste Greuze czy François Boucher. Staje się portrecistką i miniaturzystką cenioną w kręgu polskiej i francuskiej arystokracji. Choć jej twórczość nie należy do najoryginalniejszych, Rajecka umie uchwycić podobieństwo modela i stworzyć jego wdzięczny wizerunek. Największy sukces osiąga w 1791 roku, gdy wystawia swoje trzy pastele na paryskim Salonie ― jako jedna z niewielu kobiet, jedna z pierwszych cudzoziemek i jako pierwszy twórca z Polski.

Anna Rajecka, Dziewczyna z gołąbkiem (Alegoryczny portret Rozalii z Chodkiewiczów Lubomirskiej?), 1789–1790, Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja CC BY, źródło: Cyfrowe MNW

W 1788 roku malarka wychodzi za mąż za artystę i teoretyka sztuki Pierre-Marie Gault de Saint Germaina. Po ślubie podpisuje się dwoma nazwiskami: „Gault de Saint Germain née Rajecka”. Choć nigdy już nie wróci do Warszawy, to nie zrywa cennych kontaktów z dworem Poniatowskiego. Nadal pracuje dla polskiego króla, wysyła mu swoje obrazy, a nawet zabiega u niego o protekcję dla męża. Na zlecenie Stanisława Augusta kopiuje portrety wybitnych francuskich osobistości pod kierunkiem znanego malarza Jacques-Louisa Davida. Podobno w podeszłym wieku traci wzrok. Umiera w 1832 roku w Paryżu.

Anna Rajecka, Portret Ignacego Potockiego, ok. 1784, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, fot. Z. Reszka, licencja CC BY [?], źródło: strona internetowa muzeum

Rajecka uznawana jest za pierwszą polską zawodową artystkę. Jej kariera wpisuje się w oświeceniowy nurt kobiecej aktywności artystycznej. W podobnym czasie tworzyły m.in. cenione w całej Europie pastelistki: Włoszka Rosalba Carierra oraz Francuzka Elisabeth Vigée-Lebrun oraz szwajcarska malarka Angelica Kauffmann. Z mecenatem Stanisława Augusta związanych było wiele utalentowanych amatorek i profesjonalnych twórczyń. Przykładem może być wykształcona w Dreźnie miniaturzystka Fryderyka Bacciarelli ― żona Marcella. Często to właśnie więzy rodzinne dawały kobietom możliwość pracy artystycznej: pobierania nauki u ojca lub brata, czy też kontynuowania pracy u boku męża. Tak było w przypadku Rajeckiej. Paradoksalnie to właśnie dziewiętnastowieczny rozwój systemu akademickiego zamknął przed kobietami drogę do kariery artystycznej ― nie mogły studiować na uniwersytecie. Równy dostęp do edukacji stał się natomiast jednym z głównym postulatów ruchu emancypacyjnego końca XIX wieku.

Karolina Dzimira-Zarzycka

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Ikona art déco. Oszałamiająca kariera Tamary Łempickiej
Anna Bilińska, wieża Eiffla i Autoportret z paletą z Muzeum Narodowego w Krakowie
Piękną nigdy nie byłam, ale często bywałam ładną. Portret Izabeli Czartoryskiej w Muzuem Narodowym w Krakowie
Król w stroju koronacyjnym. Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego pędzla Marcella Bacciarellego w Zamku Królewskim w Warszawie
Polska dama, włoski malarz i francuski szyk. "Portret Izabeli z Poniatowskich Branickiej" Marcella Bacciarellego z Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Polski sukces w Paryżu! "Pory roku" Zofii Stryjeńskiej ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie
Dziewczyna z kotem. "Portret żony z kotem" Konrada Krzyżanowskiego z Muzeum Śląska Opolskiego
Kim właściwie była ta piękna pani? Autoportret w świetle księżyca Meli Muter z Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu

Irena, Aneri czy Renia? Bohaterka obrazu "Kwiaty / Portret żony artysty" Wojciecha Weissa z Muzeum Pałac w Rogalinie, Oddziału Muzeum Narodowego w Poznaniu

Tłum i jednostka. Zryw „Solidarności” na obrazach Gizeli Pierzyńskiej-Bossak w zbiorach Muzeum Miasta Gdyni

Słodki bobas, przyszły wieszcz. „Portret Zygmunta Krasińskiego jako dziecka”  Beaty Czackiej z Muzeum Narodowego w Warszawie