Na czele włoskiej ekspedycji

Najtrudniejsza wyprawa Jadwigi Toeplitz-Mrozowskiej

Losy Jadwigi Toeplitz-Mrozowskiej to gotowy materiał na film przygodowy. Aktorka zostaje znaną podróżniczką i autorką bestsellerowych książek.

Urodzona w 1880 roku Jadwiga Mrozowska zawsze wiedziała, kim chce być w przyszłości ― aktorką. Początkowo studiowała w Instytucie Muzycznym w Warszawie, ale już po roku przeprowadziła się do Lwowa, dostrzeżona przez dyrektora tamtejszego Teatru Miejskiego. Zadebiutowała jako dwudziestolatka bez doświadczenia i wykształcenia aktorskiego, ale z dużą pewnością siebie, urokiem osobistym i pasją. Pracowitością szybko nadrabiała braki warsztatowe i choć nigdy nie została wielką gwiazdą sceny, zyskała niemałą popularność. Po dwóch sezonach w teatrze lwowskim przeniosła się do Krakowa, a stamtąd ― po kilku latach ― do Warszawy, gdzie występowała na deskach kilku teatrów, między innymi w Warszawskich Teatrach Rządowych.

Jadwiga Mrozowska w tytułowej roli w „Królowej Bajce” Mariana Tatarkiewicza, fotografia z pisma „Ilustracya Polska” nr 26 (1902), licencja PD, źródło: Internetowy Polski Słownik Biograficzny

W 1907 roku Jadwiga Mrozowska wyjechała do Włoch. Decyzja ta miała zmienić jej całe życie, jednak nie tak, jak to sobie wyobrażała, planując karierę artystyczną. Aktorka pobierała lekcje śpiewu, by spróbować swoich sił w operze. Podczas pobytu w Mediolanie poznała Józefa Toeplitza, polskiego Żyda ― dyrektora banku Banca Commerciale Italiana. Para wzięła ślub w 1918 roku, a Jadwiga Toeplitz-Mrozowska szybko zaczęła udzielać się w życiu towarzyskim włoskiej elity, prowadząc między innymi salon artystyczny. Równocześnie coraz bardziej interesowała się wyprawami do Azji, na które ― jako żona zamożnego finansisty ― mogła sobie pozwolić. Od 1919 roku dużo podróżowała. Zwiedziła między innymi Indie, Cejlon, Birmę, Persję i Tybet, pogłębiając przy tym swoją wiedzę na temat etnografii czy religioznawstwa.

Jadwiga Toeplitz-Mrozowska nad jeziorem Zorkul, 1929, fotografia z pisma „Wszechświat” nr 5-6 (maj ― czerwiec 1931), licencja PD, źródło: Polona

Jej najważniejsza i najbardziej znana podróż to włoska ekspedycja do Azji Środkowej w 1929 roku. Włoskie Królewskie Towarzystwo Geograficzne (Reale Società Geografica Italiana), do którego należała Toeplitz-Mrozowska, powierzyło jej zorganizowanie wyprawy do Pamiru, na górskie tereny leżące na pograniczu dzisiejszego Tadżykistanu, Kirgistanu, Afganistanu i Chin. Celem misji było zbadanie mało znanych obszarów Pamiru, przede wszystkim okolic jeziora Zorkul. Planowaną podróż komplikowała sytuacja polityczna związana z przynależnością tego regionu do ZSRR. Kierowniczce wyprawy udało się jednak uzyskać wymagane zgody, a także zapewnić finansowanie ekspedycji.

Mapa terenu zbadanego podczas wyprawy na Pamir w 1929 r., ilustracja z pisma „Wszechświat” nr 5-6 (maj ― czerwiec 1931), licencja PD, źródło: Polona

Grupa podróżników skompletowana przez Toeplitz-Mrozowską składała się z profesora rzymskiego uniwersytetu, urzędnika włoskiej ambasady, rosyjskiego operatora filmowego oraz sześciu lokalnych tragarzy. Trwająca dwa miesiące (od 2 czerwca do 7 sierpnia) przeprawa okazała się bardzo wyczerpująca. Uczestnicy ekspedycji przebyli ponad 1800 kilometrów, poruszając się pieszo i konno. Dokuczało im zimno, często głód, niedobór tlenu na wysokości ponad 4000 m n.p.m., przeprawiali się przez niebezpieczne górskie szlaki i przełęcze, narażeni byli też na napad bandytów.

Nikolai Georgievich Kotov, Krajobraz z Pamiru (Dolina Śmierci), 1934, Muzeum Narodowe w Warszawie (obraz podarowany przez Jadwigę Toeplitz-Mrozowską), licencja CC-BY, źródło: Cyfrowe MNW

Trudne warunki podróżowania odbiły się na zdrowiu Toeplitz-Mrozowskiej, wówczas czterdziestodziewięcioletniej. W swojej autobiografii Słoneczne życie autorka wspomina, że tuż po powrocie ważyła zaledwie 40 kilogramów. Szybko jednak wróciła do zdrowia i już w 1930 roku wydała w Rzymie relację z podróży, przetłumaczoną wkrótce również na język polski i opublikowaną we Lwowie pod tytułem Moja wyprawa na Pamiry w roku 1929. Zapraszano ją na konferencje i odczyty dotyczące jej licznych podróży, a pisarka przygotowywała kolejne artykuły i książki na ten temat.

Odczyt Jadwigi Toeplitz-Mrozowskiej na temat wyprawy na Pamir w sali Towarzystwa Higienicznego w Warszawie, 7 maja 1931, licencja CC-BY, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Wyprawa do Pamiru okazała się ogromnym sukcesem. Jej uczestnicy, kierowani przez Jadwigę Toeplitz-Mrozowską, wypełnili powierzoną im misję: stworzyli dokładniejszą mapę zbadanego obszaru, wytyczyli nowe szlaki, poznali i opisali miejsca niedostępne dotychczas dla europejskich eksploratorów. Włoskie Towarzystwo Geograficzne uhonorowało podróżniczkę złotą odznaką (po raz pierwszy przyznaną kobiecie!), a nowo odkrytą przełęcz nazwano imieniem i nazwiskiem kierowniczki ekspedycji (wł. Passo Edviga Toeplitz-Mrozowska). W 1947 roku Jadwiga Toeplitz-Mrozowska przekazała Muzeum Narodowemu w Warszawie część dzieł sztuki przywiezionych ze swoich podróży. Zmarła w 1966 roku w Varese pod

Mediolanem.

Karolina Dzimira-Zarzycka

 

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Polka w Persji. Maria Ratuld-Rakowska jedzie do Teheranu
Gwiazda sceny i ikona mody XIX w. "Portret Heleny Modrzejewskiej"  Tadeusza Ajdukiewicza w Muzeum Narodowym w Krakowie
Pierwszy polski artysta w Japonii, czyli Juliana Fałata podróż dookoła świata