"Mózg wariata na scenie"

Oryginalna wizja sztuki według Stanisława Ignacego Witkiewicza

Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) był jednym z największych wizjonerów polskiej sztuki XX wieku. Jego wszechstronne zainteresowania, od literatury i teatru, poprzez malarstwo, fotografię, teorię i krytykę sztuki, do rozważań filozoficznych, łączyły się w oryginalną całość, która do tej pory inspiruje twórców i badaczy.

 

Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885–1939) był związany głównie z trzema miastami: Zakopanem (tam spędził dzieciństwo i młodość), Krakowem i Warszawą. W czasie I wojny światowej przebywał przez cztery lata w Rosji, co według krytyków wpłynęło na katastroficzną wizję historii, która znalazła odzwierciedlenie w jego dziełach.

Stanisław Ignacy Witkiewicz, Autoportret z serii Miny, Biblioteka Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, źródło: culture.pl

Jego ojciec zadbał o najlepszą prywatną edukację syna, co pozwoliło przyszłemu artyście na rozwijanie wszechstronnych zainteresowań. Jako kilkuletni chłopiec Witkacy pisał wiersze i krótkie dramaty oraz malował (między innymi kopiował obrazy ojca).

Stanisław Ignacy Witkiewicz, Fantazja-Bajka, 1921–1922, Muzeum Narodowe w Warszawie, źródło: cyfrowe MNW

Dzisiaj jest głównie znany jako malarz i autor dramatów. Wbrew woli ojca kształcił się z przerwami w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, ale nawiązywał też interesujące kontakty z awangardowymi środowiskami artystycznymi. Podróże zagraniczne dały mu dodatkowo możliwość obcowania ze światową sztuką nowoczesną. Początkowo malował pejzaże, potem porzucił je na rzecz fantazyjnych „potworów”, wykształcając sobie tylko właściwy plastyczny ekspresjonizm. Wykorzystywał jaskrawe, kontrastujące barwy. Jego obrazy przedstawiały fantastyczne, baśniowe lub zdeformowane postaci. Od 1925 roku Witkacy zajął się wyłącznie portretem. Założył Firmę Portretową, a zajęcie to stało się jego głównym źródłem dochodów. Część portretów autorstwa Witkiewicza była realistyczna, inne zaś, stworzone pod wpływem narkotyków, przypominały fantazyjne karykatury.

Stanisław Ignacy Witkiewicz, Portret Marii Nawrockiej, 1925, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, źródło: artyzm.pl

Odejście od realizmu na ekspresjonistycznych obrazach olejnych i na części pastelowych portretów zbliżało się do wizji teatralnej Witkacego. Sformułował on teorię Czystej Formy, która odnosiła się zarówno do malarstwa, jak i do teatru. Twierdził, że w sztuce brakuje metafizyki, a proponując nową formułę świata przedstawionego, chciał wywołać w widzu wstrząs metafizyczny: „Wychodząc z teatru człowiek powinien mieć wrażenie, że obudził się z jakiegoś dziwnego snu, w którym najpospolitsze nawet rzeczy miały dziwny, niezgłębiony urok, charakterystyczny dla marzeń sennych, nie dających się z niczym porównać”. Język postaci dramatów Witkacego jest niepodrabialny, stanowi mieszankę neologizmów, słownictwa potocznego, elementów salonowej rozmowy i wtrętów filozoficznych. Zachowania postaci zrywają z tradycyjną logiką i psychologizmem, a wydarzenia z pogranicza snu i jawy przepełniają groteska i absurd. Ten nowy rodzaj teatru Witkacy porównał do „mózgu wariata na scenie”.

Stanisław Ignacy Witkiewicz, Projekt scenografii do Pragmatystów, 1921, Muzeum imienia Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku, dzięki uprzejmości muzeum

Konstanty Puzyna pisał, że sceniczne wizje Witkiewicza są „niesłychanie optyczne, […] barwa, kształt, ruch działają [w nich] szczególnie silnie i pozostają w pamięci”. Artysta kilkakrotnie angażował się w wystawianie swoich dramatów. Dawał wskazówki dotyczące gry aktorskiej czy kolorystyki scenografii – te ostatnie widać na projekcie do Pragmatystów (1921), jednej z jego pierwszych sztuk napisanych według teorii Czystej Formy. W powojennym polskim teatrze dzieła Witkacego inspirowały wielkich twórców teatru plastycznego Tadeusza Kantora i Józefa Szajnę.

Karolina Czerska

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Poszukiwanie nowej formuły spektaklu teatralnego. Teatr Cricot (1933–1939) – eksperymenty plastyków na scenie

Mali malarze. Co Boznańska, Malczewski i Witkacy rysowali w dzieciństwie?

Pamiątka po amerykańskim śnie. "Henryk Sienkiewicz w puszczy kaktusowej" Stanisława Witkiewicza z Muzeum Narodowego w Kielcach
Abstrakcyjna rzeźba zamiast aktorki w zwiewnych tiulach. Romantyczny dramat i awangardowa forma, czyli "Balladyna" w realizacji Teatru Niezależnego w 1943 roku

Uczynić z teatru lalkowego sztukę nowoczesną i to na najwyższym poziomie. Władysław Jarema – jeden z najważniejszych twórców teatru lalkowego w Polsce

Mistyczny wieczór w Teatrze Miejskim w Krakowie. Polska premiera "Wnętrza" Maurice’a Maeterlincka

 

"W Chochołowskiej krokusy w szalonych ilościach podobno". Obraz Stanisława Ignacego Witkiewicza "Wiosna w górach" ze zbiorów Muzeum Śląskiego w Katowicach