Niewielka alejka biegnąca równolegle do ulicy Zamenhofa w Warszawie, tuż przy pomniku Bohaterów getta i Muzeum Historii Żydów Polskich, upamiętnia Irenę Sendlerową– niezwykłą kobietę, której nazwisko jeszcze kilkanaście lat temu było zupełnie nieznane, a dzisiaj jest symbolem męstwa, odwagi i poświęcenia w czasach pogardy.

Na Wzgórzu Herzla w Jerozolimie, gdzie mieści się Instytut Jad Waszem (Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu) znajduje się ogród oliwny, upamiętniający ludzi i instytucje, którzy z narażeniem życia pomagali Żydom w podczas II wojny światowej, uhonorowanych tytułem Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. Najwięcej drzewek poświęconych jest Polakom (ponad sześć i pół tysiąca osób, czyli 26% wszystkich odznaczonych), wśród nich znalazła się również Irena Sendlerowa. 

Irena Sendlerowa, 1942, licencja PD, Wikimedia Commons

Irena Sendlerowa (1910–2008) większość swojego życia spędziła w Warszawie. Tutaj studiowała prawo i polonistykę, a także podjęła pracę w Obywatelskim Komitecie Pomocy Społecznej. Podczas II wojny światowej znalazła zatrudnienie w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego. Znała sytuację w getcie warszawskim, pomimo ryzyka wielokrotnie tam była.

Irena Sendlerowa – niewygodny świadek historii, 2014, źródło: Youtube

Kiedy w grudniu 1942 roku emigracyjny rząd polski powołał Radę Pomocy Żydom „Żegota” powierzono jej kierownictwo działem dziecięcym. Dzięki staraniom Sendlerowej i setek współpracujących z nią osób, którzy ryzykowali życie swoje i swoich rodzin – gdyż za pomoc udzielaną Żydom groziła kara śmierci, udało się wyprowadzić z getta warszawskiego i znaleźć schronienie przynajmniej dla 700 dzieci żydowskich.

Medal „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” Ireny Sendlerowej, 1965, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, źródło: portal muzeum „Polscy Sprawiedliwi”

Działalność przerwało na kilka miesięcy aresztowanie przez Gestapo (październik 1943 – styczeń 1944 roku). Dzięki przekupstwu odzyskała wolność, ale musiała się ukrywać. Niemniej kontynuowała działalność konspiracyjną i nadal ratowała dzieci z getta. Ich nazwiska skrupulatnie zapisywała. Listy te przetrwały wojnę ukryte w słoiku.

Pomnik Bohaterów Getta w Warszawie, przed którym od 2013 roku biegnie al. Ireny Sendlerowej, fot. Grażyna Rutowska, ok. 1965-1969, licencja CC BY, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

W atmosferze politycznej PRL, kiedy ignorowano działalność konspiracyjną związaną z rządem londyńskim i Armią Krajową, o dokonaniach Sendlerowej milczano. W 1999 roku amerykański nauczyciel z Uniontown w stanie Kansas przygotował wraz uczniami sztukę „Życie w słoiku” (Life in a Jar) zainspirowane jej okupacyjną działalnością. Wystawiono ją w wielu szkołach amerykańskich. Nazwisko Sendlerowej wyszło z mroku zapomnienia.  

Żydzi w warszawskim getcie, między 1939 a 1945, licencja CC BY, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Alejka otwarta 15 maja 2013 roku, w piątą rocznicę śmierci Ireny Sendlerowej, symbolicznie upamiętnia nie tylko ją samą, lecz również tych wszystkich, którzy z nią współdziałali. Medal Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata, który otrzymała, można zobaczyć w Muzeum Historii Żydów Polskich.

Hanna Węgrzynek