Lem z Wysokiego Zamku

Tragiczna młodość polskiego mistrza science fiction

Amerykański mistrz science fiction Philip K. Dick napisał o Lemie, że jest to kryptonim całej grupy pisarzy zza „żelaznej kurtyny” zapędzonych do pracy nad dziełami, które skutecznie konkurowałyby między innymi z jego prozą. Tymczasem Lem okazał się zupełnie realnym człowiekiem z Wysokiego Zamku.

 

Najsłynniejszy polski pisarz science fiction potrafił przewidzieć wiele zjawisk, które dopiero teraz stają się naszą rzeczywistością. Internet, telefonia komórkowa, sztuczna inteligencja, loty kosmiczne są dla nas bardziej realne niż świat, w którym Stanisław Lem się wychował. Urodził się w 1921 roku we Lwowie, a więc u stóp Wysokiego Zamku. Jego rodzice wywodzili się z zasymilowanej żydowskiej inteligencji. W domu mówiło się po polsku. Jak można sądzić ze wspomnień Lema, jego rodzice, a w konsekwencji i on sam, nie byli zbyt religijnymi ludźmi. Należeli do pokolenia wychowanego w pozytywistycznym kulcie nauki i pracy, które miały przynieść zmiany cywilizacyjne na dotychczas nieznaną skalę.

Panorama Lwowa na pocztówce z początku XX wieku. W centrum widoczne wzniesienie z ruinami Wysokiego Zamku i kopcem Unii Lubelskiej

Wiara w naukę u Lema przejawiała się w jego zainteresowaniu skomplikowanymi mechanizmami, zapale do konstruowania silników. Od czasów gimnazjum opisywał też wynalazki, których nie mógł zbudować w domowym warsztacie. Zaprojektował między innymi działo elektromagnetyczne.

Rysunek rurek Geisslera – pierwszych neonów, którymi uwielbiał bawić się młody Stanisław Lem, Wikimedia Commons

W 1939 roku, podczas ostrzału artyleryjskiego Lwowa przez Niemców, osiemnastoletni Lem biegał po Ogrodzie Jezuickim w poszukiwaniu resztek zapalników czasowych detonujących wokół pocisków. Fascynacja technologią była w jego życiu większa niż obawa przed człowiekiem, który nią się posługuje.

Budynki Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego, na którym Stanisław Lem studiował w 1940 roku, fot. Marek Münz, Biblioteka Narodowa, źródło: Polona

Podczas okupacji sowieckiej Lwowa Lem wstąpił na Wydział Lekarski Uniwersytetu Lwowskiego. Studia przerwał mu najazd III Rzeszy na Związek Sowiecki w 1941 roku. Był wówczas świadkiem pogromu ludności żydowskiej. Został zmuszony do zbierania z ulic ciał zamordowanych. Wkrótce i jego życie znalazło się w niebezpieczeństwie, jednak wojnę udało mu się przetrwać. Pracował w niemieckiej fabryce odzyskującej z odpadów cenne dla przemysłu wojennego materiały.

Stanisław Lem, 1966, zdjęcie udostępnione przez Wojciecha Zemka, sekretarza autora, Wikimedia Commons

Zaraz po II wojnie światowej Lem napisał realistyczną powieść Szpital Przemienienia, którą rozpoczyna scena pogrzebu. Główny bohater, młody psychiatra, odbywa staż w tytułowym szpitalu. Autor opisuje ludzi obłąkanych i lekarzy zajmujących się nimi, zafascynowanych umysłem ludzkim. Los pacjentów przesądza wybuch wojny. Zostają wymordowani przez Niemców w ramach zbrodniczej akcji T4, mającej na celu eksterminację ludzi ciężko chorych i niepełnosprawnych. Omawiana powieść stanowi świadectwo tego, że Lem nie był fantastą widzącym jedynie pozytywne skutki postępu. Młody twórca nie utracił jednak wiary w cywilizację. Jej wyrazem stały się powieści science fiction, które przyniosły mu międzynarodową sławę.

Michał Zarychta

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Norwid sam w Nowym Jorku. Amerykańska przygoda poety – czy artysty?

 

Filuś, Pimpuś i Marysia. Maria Konopnicka pisze dla dzieci (i się śmieje)

"Rozdyndałem się do głębi". Nagroda Nobla dla Władysława Reymonta

Dlaczego Olga Tokarczuk czyta prozę Marii Kuncewiczowej?

Brak pomyłki w tytule. "Witold Gombrowicz" Włodzimierza Pawlaka z kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi

 

Jelonek w strasznych czasach. Akwarele Krzysztofa Kamila Baczyńskiego ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego