Portrecista najwymowniejszej ze sztuk

Jak Stanisław Noakowski starał się ocalić od zapomnienia polską architekturę

Kiedy wybuchła I wojna światowa, Stanisław Noakowski przebywał w Rosji. Informacje o zniszczeniach wojennych silnie nim wstrząsnęły. By dać upust emocjom, stworzył cykl około 600 rysunków, które miały pomóc przetrwać polskiej architekturze – przynajmniej na papierze.

 

Stanisław Noakowski, artysta, teoretyk i popularyzator architektury, a przede wszystkim jej wielki miłośnik, wierzył, że to właśnie w architekturze najlepiej wyraża się dusza narodu. Uważał, że rysując budowle, przedstawia się historię danej cywilizacji, a także jej charakter i naturę, dlatego jest ona najwymowniejszą ze sztuk.

Ignacy Łopieński, Portret Stanisława Noakowskiego, 1934, Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: katalog cyfrowy muzeum

Noakowski portretował architekturę od najmłodszych lat. Bohaterami jego dziecięcych rysunków, zamiast zwierząt, roślin i ludzi, zostawały fasady, bryły i sklepienia. Był samoukiem, najczęściej rysował z natury i z pamięci. Zdarzało się, że na podstawie zaobserwowanych elementów projektował własne ornamenty i całe budynki. Już na tym wczesnym etapie pojawił się zalążek tego, co za kilkanaście lat stanie się jego specjalnością – malarskiej fantazji architektonicznej.

Rysunki z cyklu Architektura polska: szkice kompozycyjne, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona

Tę rodzącą się pasję zauważył, rozbudził i wstępnie ukształtował Ludwik Bouchard, malarz i pedagog pochodzenia francuskiego, nauczyciel Noakowskiego w szkole we Włocławku. Po latach mężczyźni zostaną serdecznymi przyjaciółmi, a podstawą ich relacji będzie to, od czego się ona zaczęła – zamiłowanie do architektury.

Przez lata studiów na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu i podczas studyjnych wyjazdów, między innymi do Włoch, Noakowski pielęgnował swój talent i rozwijał artystyczne umiejętności, wzbogacając je także o teorię. Rozległa wiedza i kompetencje zapewniły mu dobrą pozycję w środowisku artystycznym. Przebywając w Rosji, brał udział w konkursach, publikował, wystawiał swoje prace. Utrzymywał również stały kontakt z polskimi artystami. W Moskwie wykładał na jednej z najstarszych uczelni w dziedzinie sztuki użytkowej i projektowania przemysłowego, założonej w 1825 roku przez Siergieja Grigoriewicza Stroganowa, tak zwanej Stroganowce, a potem w Moskiewskiej Szkole Malarstwa, Rzeźby i Architektury. Jego zajęcia były fascynującym widowiskiem, wykłady ilustrował bowiem szkicowanymi na żywo studiami obiektów, o których opowiadał.

Wystawa sztuki Stanisława Noakowskiego w 20. rocznicę jego śmierci w Stowarzyszeniu Architektów Polskich w Warszawie, 1948, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Okres I wojny światowej to dla Noakowskiego czas wytężonej pracy. Zdruzgotany przerażającymi wiadomościami napływającymi z domu rzucił się w wir pracy. Jej owocem był imponujący cykl malarskich refleksji o architekturze polskiej, nazywany suitą polską. Na podstawie nielicznych publikacji, szkiców, notatek i przede wszystkim wspomnień Noakowskiemu udało się sportretować esencję rodzimej sztuki architektonicznej. Tym zbiorem zapracował sobie na określenie „Malarz, zakochany do szaleństwa w architekturze”, jak go opisał Tadeusz Pruszkowski.

Ostatnią dekadę życia artysta spędził w Warszawie. W 1918 roku zaczął pracę dla Ministerstwa Sztuki i Kultury. Rok później został mianowany profesorem zwyczajnym historii architektury nowożytnej na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, niedługo potem objął stanowisko dziekana tego wydziału. W tym czasie w dużych miastach Europy odbywały się wystawy jego prac, które były przyjmowane z dużym entuzjazmem.

Muzeum Stanisława Noakowskiego w Nieszawie, archiwum prywatne, fot. M. Kliks

Noakowski umarł nagle w 1928 roku. Pozostawił po sobie tysiące szkiców. Dużą kolekcję jego prac posiada Muzeum Narodowe w Warszawie. Bogaty zbiór rysunków i pamiątek znajduje się również w muzeum biograficznym w Nieszawie. Siedzibą muzeum jest niewielki dziewiętnastowieczny dworek, w którym rodzina artysty zamieszkała niedługo po jego urodzeniu. Z jego okien dobrze widać wieżę późnogotyckiego kościoła pod wezwaniem Świętej Jadwigi, budowli, od której zaczęła się fascynacja Noakowskiego architekturą. Oczarowanie przerodziło się w pasję, a przekazywanie jej kolejnym pokoleniom stało się życiową misją artysty, realizowaną z dużym powodzeniem. Kontynuuje ją Muzeum Stanisława Noakowskiego w Nieszawie, które prezentując artystyczny dorobek malarza, stara się między innymi ocalić od zapomnienia polską architekturę.

Martyna Kliks

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

„Doboru barw pilnuje specjalnie architektka Dobrzyńska”. Jadwiga Dobrzyńska w duecie ze Zygmuntem Łobodą

Architektura baroku cechy stylu
Architektura gotycka cechy stylu
Architektura Renesansu Cechy Stylu
Architektura modernistyczna. cechy stylu
Architektura secesyjna. Cechy stylu
Architektura Romańska cechy stylu
Architektura klasycystyczna. Cechy stylu