Król-zbieracz i król-wychowawca

Jak i dlaczego Stanisław August Poniatowski gromadził kolekcję rzeźbiarską?

Wytrawny koneser czy może „wykwintny amator”, naiwny ignorant i niewolnik własnego snobizmu, jak utrzymywali nieżyczliwi? Dlaczego ostatni polski król niemal bez opamiętania polował na dzieła sztuki i co udało mu się zdobyć?

 

Największą namiętnością Stanisława Augusta Poniatowskiego, monarchy o wyjątkowo szerokim kręgu zainteresowań, były sztuki piękne. Już podczas młodzieńczych podróży po Europie przyszły faworyt carycy Katarzyny II i król Polski wolał oglądać zbiory i galerie, niż kształcić się w rzemiośle wojennym i arkanach dyplomacji. Najpewniej wówczas połknął kolekcjonerskiego bakcyla.

Wenus Medici, kopia rzeźby antycznej, André Le Brun, k. XVIII w., Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Pałac na Wyspie – Galeria Obrazów, źródło: katalog zbiorów

Na fali oświecenia gromadzenie dzieł sztuki stało się dominującą na dworach i w arystokratycznych salonach modą, wyznacznikiem prestiżu, bogactwa i dobrego smaku. Z zamiłowania do dzieł malarstwa dawnych mistrzów słynął już zasiadający na tronie Rzeczypospolitej August III, elektor Saksonii z dynastii Wettinów. W jego drezdeńskiej kolekcji znajdowały się arcydzieła, takie jak Madonna Sykstyńska pędzla Rafaela Santi, uznana wówczas za najdroższe płótno na świecie.

Wenus Anadyomene, autor nieokreślony, II w. n.e., Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Biały Dom, źródło: katalog zbiorów

Po koronacji w 1764 roku Stanisław August zyskał możliwości i środki, by zadośćuczynić własnym ambicjom, w których nie ustępował poprzednikowi, a nawet go przewyższał. Abdykując 30 lat później, posiadał 2289 skatalogowanych obrazów, około 70 tysięcy rycin i rysunków, ponad 700 rzeźb, w tym 176 marmurowych, oraz liczne wytwory rzemiosła artystycznego: meble, ceramikę, miniatury, a nawet detale architektoniczne. Zbiory sztuki rzeźbiarskiej, pozostające zwykle w cieniu malarskich, zasługują na szczególne wyróżnienie. Wyceniane niżej przez współczesnych, wiele mówią o osobistych fascynacjach, planach i guście „króla Stasia”. „Nigdy nie zapominaj, że najbardziej wartościowym nabytkiem dla człowieka o wyrafinowanym smaku jest dobra, grecka rzeźba” – pisał w liście do przyjaciela z 1771 roku brytyjski malarz, archeolog i wpływowy marszand Gavin Hamilton. Powszechne w wyższych sferach zainteresowanie sztuką antyczną skupiało uwagę kolekcjonerów na Italii, a zwłaszcza na Rzymie. Z ogromnego zapotrzebowania i niedostatku oryginałów zrodził się rynek reprodukcji. W wyspecjalizowanych warsztatach odkuwano kopie lub rzeźbiono kompozycje wzorowane na starożytnych. Odpowiednio wyeksponowane, ozdabiały rezydencje i pałace w całej Europie. W kolekcji Stanisława Augusta, przeznaczonej do wnętrz Zamku i Łazienek Królewskich, stanowiły większość.

Głowa Herkulesa Farnese, kopia rzeźby antycznej, k. XVIII w., Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, źródło: katalog zbiorów

On sam nigdy nie był we Włoszech, zakupów dokonywał na podstawie rysunków i ilustrowanych albumów, które uwielbiał. Julian Ursyn Niemcewicz wspominał, jak powracający na pokoje późną porą król „rozebrawszy się kazał sobie podawać jaki tom kopersztychów, przeglądał je, aż go znajdowano z opartą na nich głową śpiącego”. Hojnie opłacał rozbudowaną sieć zagranicznych agentów i przedstawicieli poszukujących w jego imieniu konkretnych obiektów, zbierających płynące od znających królewskie upodobania antykwariuszy oferty, wreszcie pośredniczących w kontaktach z rzeźbiarzami.

Apollo Belwederski, Antonio d`Este, 1790 (Włochy), Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Pałac na Wyspie – Sala Balowa, źródło: katalog zbiorów

Podobną rolę odgrywali niekiedy artyści, którym król bezgranicznie ufał. I tak wysłany do ojczyzny w 1787 roku Marcello Bacciarelli dokonał szeregu zamówień, między innymi marmurowych kopii Herculesa Farnese i Apolla Belwederskiego. Ostatnie dzieło wykonał polecony przez Antonia Canovę (mistrz klasycyzmu odmówił przyjęcia zlecenia) Antonio d’Este. André Le Brun, „pierwszy rzeźbiarz” dworu stanisławowskiego, autor licznych oryginalnych projektów i reprodukcji, w tym wiernej repliki Venus Medici z Galerii Uffizi, zakupił w Rzymie figurę Afrodyty Anadyomene z II wieku, ustawioną później w Sali Arabesek Białego Domku w Łazienkach.

La Frileuse (Zmarznięta), Jean-Antoine Hudon, 1783, wł. Muzeum Narodowe w Warszawie (depozyt), Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Pałac Myślewicki – Apartament zachodni, źródło: katalog zbiorów

Na polu rzeźby współczesnej Stanisław August kierował się przede wszystkim obowiązującą modą. Z Paryża, centralnego ośrodka życia umysłowego i kulturalnego w dobie oświecenia, sprowadzał przeważnie gipsowe odlewy i warsztatowe kopie rzeźb wiodących twórców, takich jak Jean-Baptiste Pigalle czy Jean-Antoine Houdon. Popiersia i figury wielkich myślicieli i pisarzy epoki: Woltera, Benjamina Franklina, Jeana-Jacques’a Rousseau, Moliera miały świadczyć o intelektualnych aspiracjach króla.

Popiersie Karakalli, kopia rzeźby rzymskiej, autor nieokreślony, XVIII w. (Włochy), Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Pałac na Wyspie – Jadalnia Królewska, źródło: katalog zbiorów

Marzył ponadto o powołaniu w Warszawie nowoczesnej Akademii Sztuk Pięknych, zorganizowanej na wzór instytucji zachodnich, zwłaszcza oddziału Akademii Francuskiej w Rzymie. Na jego prośbę pierwszy projekt uczelni opracował już w 1766 roku Bacciarelli. Z myślą o potrzebach przyszłych studentów poczęto kompletować gipsotekę antycznych i nowożytnych arcydzieł, do czego przyczynił się sam papież Klemens XIV, darując Stanisławowi zestaw kopii niektórych rzymskich posągów. Zamiast szkoły udało się utworzyć jedynie pracownie: rzeźbiarską i malarską w wydzielonym skrzydle Zamku Królewskiego, a gipsowa kolekcja dopiero jako własność powołanego w 1816 roku Uniwersytetu Warszawskiego stała się obiektem studiów młodych adeptów sztuki.

Ewa Olkuśnik

 

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Jak świętowano stulecie wiedeńskiej wiktorii? Pomysły króla Stanisława Augusta Poniatowskiego na uczczenie zwycięstwa Jana III Sobieskiego nad Turkami
Polska dama, włoski malarz i francuski szyk. "Portret Izabeli z Poniatowskich Branickiej" Marcella Bacciarellego z Muzeum Narodowego we Wrocławiu
POLSKA Z ŁASKI BOGA WOJNY. OBRAZ Marcella Bacciarellego NADANIE KONSTYTUCJI KSIĘSTWU WARSZAWSKIEMU PRZEZ NAPOLEONA w Muzeum NArodowym w Warszawie

Suchar Napoleona. Zaskakujące skarby Izabeli Czartoryskiej z Domu Gotyckiego w Puławach

Polak otwiera galerię w centrum Berlina! Atanazy Raczyński i jego kolekcja malarstwa

Kapłanka przeszłości. Izabela Czartoryska i Świątynia Sybilli w Puławach

Uprowadzony monarcha ucieka. Porwanie Stanisława Augusta Poniatowskiego

Wielka sztuka w Dzikowie, czyli artystyczne hobby Walerii Tarnowskiej

Bezcenny uśmiech. Zaginiony "Portret młodzieńca" Rafaela z Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie

Alhambra, angielski gotyk, Taj Mahal? Tytus Działyński i przebudowa zamku w Kórniku