Dama z charakterem

Małżonka Leszka Czarnego – Gryfina Halicka

Gryfina Halicka, podobnie jak wiele mało znaczących żon Piastów dzielnicowych, z pewnością przeszłaby do historii bez echa, gdyby nie skandal obyczajowy, który wywołała…

 

W 1271 roku Gryfina i Leszek Czarny byli małżonkami od sześciu lat. Wówczas to w obecności panów i rycerstwa oraz męża księżna oświadczyła, że małżeństwo to nigdy nie zostało skonsumowane, a ona pozostaje dziewicą. Powodem miała być oziębłość Leszka, co dziś rozumiemy jako bezpłodność albo impotencję. Sam Leszek milczeniem potwierdził zarzuty żony. Od tamtej pory Gryfina zaczęła nosić się jak panna. Miast skromnie nakrytej głowy, jak przystało mężatce, ostentacyjnie rozpuszczała włosy i zdobiła je wiankiem.

Jan Matejko, Spór małżeński Gryfiny z Leszkiem Czarnym, Muzeum Pałac w Rogalinie, oddziale Muzeum Narodowego w Poznaniu, 1879, licencja PD, Wikimedia Commons

Historycy do dziś dnia zadają sobie pytanie, co chciała swym posunięciem osiągnąć? Czy kierowały nią pobudki polityczne, czy wyłącznie osobiste? Być może małżeństwo było tak nieudane, że również Leszek chciał je zakończyć? Dlatego nie starał się bronić? Jedno jest pewne: w czasach, o których mówimy, takie wystąpienie wymagało nie lada odwagi, zwłaszcza ze strony kobiety. Gryfinie najwyraźniej jej nie brakowało. Kim była dama, która zdecydowała się na tak śmiały krok?

Kunhuta Halicka, królowa Czech, matka Wacława II, Zbraslavská kronika, licencja PD, Wikimedia Commons

Gryfina przyszła na świat około 1250 roku jako córka królewny węgierskiej Anny i Rościsława Rurykowicza, władcy należących do Węgier Slawonii i Maczwy. Jej właściwe imię brzmiało Agrafiena, Gryfina to najprawdopodobniej spolszczenie. Starszą siostrą księżniczki była słynąca z urody Kunhuta, królowa Czech i matka Wacława II. W 1265 roku Gryfinę wydano za mąż za księcia sieradzkiego Leszka. Jak większość małżeństw w owym czasie, był to związek czysto polityczny, zaaranżowany najprawdopodobniej przez krewnego i sojusznika Leszka, Bolesława Wstydliwego. Więcej prestiżu przyniósł on panu młodemu niż pannie młodej. Co gorsza, małżeństwo pozostawało bezdzietne – poważny problem w czasach, gdy pozycja księżnej zależała od zapewnienia mężowi potomka, najlepiej męskiego. Desperacja pchnęła Gryfinę do podjęcia radykalnych działań.

Wacław II, król Czech i Polski, siostrzeniec Gryfiny, Codex Manesse, licencja PD, Wikimedia Commons

Po pamiętnym wystąpieniu małżonkowie pozostawali w separacji cztery lata. Ostatecznie zeszli się dzięki zabiegom Bolesława Wstydliwego. Zdecydowali się również na leczenie, ale nie pomogły węże, jaszczurki i żaby, które zalecał nadworny medyk. Co gorsza, z powodu tych zabiegów Leszek i Gryfina stali się „odpychający i wstrętni dla wszystkich ludzi”. Ich sytuacja uległa poprawie po bezpotomnej śmierci Bolesława. Książę krakowski uczynił bowiem Leszka swym następcą. Przodownictwo Leszka pośród Piastów musiało stanowić dla Gryfiny pewną rekompensatę. Pozycją księżnej krakowskiej cieszyła się dziewięć lat. W tym czasie małżonkowie utrzymywali bliskie relacje z dworami czeskim i węgierskim. W 1287 roku brat cioteczny Gryfiny, król Węgier Władysław IV, na jej prośbę udzielił Polsce wsparcia w czasie najazdu tatarskiego.

Jan Matejko, Leszek Czarny, książę sieradzki, w późniejszym czasie krakowsko-sandomierski, Poczet królów i książąt polskich, licencja PD, Wikimedia Commons

Po śmierci Leszka Gryfina zamieszkała w Sączu, w klasztorze ufundowanym przez jej ciotkę Kingę, wdowę po Bolesławie Wstydliwym i przyszłą świętą. Jednak w przeciwieństwie do Kingi mniszką nie została. Co więcej, stała się powodem niemałego zamieszania, gdy oddała księstwo krakowskie jako wieczystą darowiznę swemu siostrzeńcowi, królowi Czech Wacławowi II. Uczyniła to na mocy dokumentu, w którym mąż rzekomo miał przed śmiercią przekazać jej władzę nad księstwem krakowskim. Oczywiście w świetle polskiego prawa Leszek nie mógł tego uczynić, zatem dokument ów albo wcale nie istniał, albo został przez Gryfinę sfałszowany, Wacław jednak skwapliwie wykorzystał nadarzającą się okazję. Wysłał wojsko do Krakowa i od 1291 roku tytułował się księciem krakowskim. Gryfina zyskała wdzięczność siostrzeńca, a skorzystał na niej sądecki klasztor, który dzięki obecności królewskiej ciotki nie ucierpiał na działaniach wojennych toczonych w Małopolsce.

Zespół klasztorny Świętej Agnieszki w Pradze, miejsce spoczynku księżnej Gryfiny, fot. VitVit, licencja CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Kilka lat przed śmiercią Kingi Gryfina przejęła po ciotce władzę nad ziemią sądecką. Czuła się w tej roli jak ryba w wodzie. Sprawowała rządy i prowadziła aktywną działalność gospodarczą. Nie wiemy, kiedy wyjechała do Czech, gdzie miała dokonać żywota. Wiadomo, że z łaski Wacława posiadała tam majątek w Budyne nad Ohrzą, skąd zarządzała swymi sądeckimi dobrami poprzez prokuratora. Jakiś czas jej wychowanką była przyszła druga żona Wacława, Ryksa Elżbieta, jedyna córka króla Polski Przemysła II. Gryfina zmarła po 1303 roku i została pochowana w klasztorze Świętej Agnieszki w Pradze, u boku swej siostry, królowej Kunhuty.

Katarzyna Ogrodnik-Fujcik

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Pod skrzydłami dobrej pani. Księżna Kinga i klasztor Klarysek w Starym Sączu

Koronacja Przemysła II. Początek zjednoczenia Polski?
Kraków woj. małopolskie
Stara księżna na bryle soli. Obraz Jana Matejki Święta Kinga modląca się pośród sądeckich gór w Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce