Kobieta pisarka przeciwko konwenansom

Gabriela Zapolska – życie i twórczość na własnych zasadach

Gabriela Zapolska wywoływała skandale swoim życiem prywatnym. Również jej twórczość literacka drażniła opinię publiczną, demaskując moralną obłudę społeczeństwa i jednostek. W powieściach, dramatach i opowiadaniach portretowała typy z różnych środowisk: bogaczy, mieszczan, biedotę, artystów, chłopów.

 

Jedna z najbardziej wyrazistych postaci kobiecych w polskiej literaturze i teatrze urodziła się jako Maria Gabriela Stefania Korwin-Piotrowska. Widoczna w jej utworach niechęć do mężczyzn wiązała się z niepowodzeniami osobistymi. Zerwała pierwsze małżeństwo, gdy mąż okazał się łowcą posagów, w dodatku niewiernym. Na decyzję o rozwodzie czekała siedem lat – w tym czasie nawiązała romans i została przez rodzinę umieszczona w klasztorze Sióstr Wizytek, z którego uciekła. Przyjęła wtedy imię i nazwisko „Gabriela Zapolska”.

Portret Gabrieli Zapolskiej, około 1885, Zakład Fotograficzny „Leonard” w Warszawie, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źróło: Polona

Bez powodzenia próbowała zostać aktorką Warszawskich Teatrów Rządowych. Grała w zespołach w Galicji, Poznaniu i Lwowie. W 1889 roku wyjechała do Paryża, by zaistnieć na tamtejszych scenach. W stolicy Francji spędziła kilka lat, studiując aktorstwo i grając drobne role w rozrywkowych teatrach bulwarowych. Występowała też w słynnym Théâtre Libre, w którym pokazywano sztuki naturalistyczne oraz w Théâtre de l’Œuvre propagującym symbolizm. Pozbawiona wielkiego talentu aktorskiego, była jednak ambitna i pracowita, dzięki czemu udało jej się opanować nowoczesne techniki gry. Choć nie została wybitną heroiną teatru, zdecydowanie wyróżniała się na scenie. Grając wieśniaczkę, ubierała się w zniszczone ubrania własnej służącej, co w tamtych czasach było nie do pomyślenia – aktorki zazwyczaj wkładały piękne suknie, by eksponować swą urodę.

Niedługo po powrocie do kraju Zapolska skończyła z występami na scenie, wyszła po raz drugi za mąż (związek po 10 latach zakończył się rozstaniem) i założyła w Krakowie własną szkołę dramatyczną, w której uczyła wymowy, deklamacji i gry aktorskiej.

Julian Fałat, Portret Gabrieli Zapolskiej, 1898, Muzeum Narodowe w Kielcach, licencja PD, źródło: katalog cyfrowy

Jako pisarka debiutowała w 1883 roku. Jej utwory były naturalistyczne – ze szczegółami oddawały realia życia różnych grup społecznych i opisywały kwestie, które w tamtym czasie nie pojawiały się w literaturze (na przykład prostytucja). Tworzyła zarówno ambitne dzieła, jak i teksty niskich lotów, pisane stricte zarobkowo. Zapolska utrzymywała się z pisania, co wśród kobiet zdarzało się wtedy rzadko.

Stanisław Janowski, Portret Gabrieli Zapolskiej, około 1903, kolekcja prywatna, licencja PD, Wikimedia Commons

Jej twórczość wywoływała zażarte dyskusje konserwatywnych odbiorców i krytyki. Skandalem okazała się powieść Kaśka Kariatyda (1885), której tytułową bohaterką była służąca. Opisywanie uczuć i rozterek dziewczyny z niskich warstw społecznych bulwersowało publikę nieprzyzwyczajoną do takich bohaterek. Największy sukces przyniósł Zapolskiej dramat Moralność pani Dulskiej (1906) o toksycznej rodzinie mieszczańskiej, w której liczą się pozory, a opinia innych jest ważniejsza od osobistego szczęścia. Zapolska odbyła z własnym zespołem tournée po Galicji, pokazując spektakl o rodzinie Dulskich, a publiczność dosłownie biła się o bilety.

Afisz przedstawienia Moralność pani Dulskiej w Teatrze Miejskim w Krakowie, 1906, Biblioteka Narodowa, licencja PD,  źrdódło: Polona

 

Gabriela Zapolska była kobietą niezależną, żyła i pisała według własnych reguł, nie zważając na obowiązujące konwenanse. Ale sprzeciwiała się feministkom i emancypantkom. Uważała na przykład, że kobiety nie powinny studiować. Mimo to dla wielu stała się obrończynią ich niezależności, choć potrafiła jednocześnie ostro krytykować wady kobiet.

Karolina Czerska

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Mistyczny wieczór w Teatrze Miejskim w Krakowie. Polska premiera "Wnętrza" Maurice’a Maeterlincka

 

„Perfectly wonderful”. Helena Modrzejewska za oceanem

Skandal w teatrze. Premiera "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Miejskim w Krakowie

Z Taszkentu do Bombaju, czyli Hanka Ordonówna ratuje polskie dzieci
Dlaczego Olga Tokarczuk czyta prozę Marii Kuncewiczowej?

Żarty poetów, czyli specyficzne poczucie humoru Wisławy Szymborskiej i… Zbigniewa Herberta

Kobieta wobec wojny. Elna Gistedt i jej dzieci