Uczynić z teatru lalkowego sztukę nowoczesną i to na najwyższym poziomie

Władysław Jarema – jeden z najważniejszych twórców teatru lalkowego w Polsce

Jeszcze przed II wojną światową Władysław Jarema miał kontakt z eksperymentalnymi teatrami w Polsce, Związku Radzieckim i we Francji. Obcowanie z nowoczesną grą aktorską i współpraca z plastykami stały się dla niego ważną inspiracją. Po wojnie wraz z żoną Zofią Jaremową stworzył teatr, który istnieje do dziś – Teatr Lalki i Aktora „Groteska”.

Władysław Jarema (1896–1976) urodził się we Lwowie. Pochodził z artystycznej rodziny: matka skończyła konserwatorium i uczyła gry na pianinie, siostra Maria została awangardową rzeźbiarką i malarką, a brat Józef po studiach malarskich w Krakowie założył eksperymentalny teatr Cricot. Władysław rozpoczął studia architektoniczne, ale porzucił je dla aktorstwa. Przez kilka lat przebywał w Paryżu. Miał kontakt ze słynnym teatrem Vieux Colombier, z którym był związany wybitny artysta Jacques Copeau, twórca nowej koncepcji gry aktorskiej. Żeby się utrzymać, Jarema pracował we francuskich zakładach samochodowych Citroën i Renault. Aktorstwo studiował we Lwowie i tam otrzymał tytuł zawodowy artysty dramatycznego.

Władysław Lech, Cyrk Tarabumba, reżyseria Władysław Jarema, scenografia Andrzej Stopka, lalki Zofia Jaremowa, Teatr Lalki i Aktora „Groteska”, Kraków, 1945, Archiwum Państwowe w Krakowie, fot. Jerzy Frąckiewicz

Tuż przed wojną podjął współpracę z Cricot – w ostatnim sezonie działalności tego teatru, gdy spektakle grano przede wszystkim w Warszawie. Jarema udzielał się w Cricot jako aktor i reżyserował. Był konferansjerem w „cricotowej” Warszawskiej Szopce Politycznej granej tuż przed i tuż po wybuchu wojny.

Afisz do Cyrku Tarabumba, reżyseria Władysław Jarema, Teatr Lalki i Aktora „Groteska”, Kraków, Archiwum Państwowe w Krakowie

Pozostając pod wielkim wrażeniem twórczości rosyjskiego artysty lalkarza Siergieja Obrazcowa, utworzył w grudniu 1939 roku w Grodnie Państwowy Polski Teatr Lalek, który niedługo później przeniesiono do Nowogródka. Działalność sceny zainaugurowano spektaklem Cyrk Tarabumba, który w późniejszych latach był wielokrotnie przerabiany przez reżysera Jaremę, pokazywany w różnych wersjach i stał się niemal jego artystyczną wizytówką.

Cyrk Tarabumba to także pierwszy spektakl wystawiony w Grotesce – premiera odbyła się 9 czerwca 1945 roku. Wzbudził on zachwyt krytyków, ale nie spotkał się ze zrozumieniem publiczności. W niedługim czasie Jarema został odsunięty od funkcji kierownika teatru, ale przywrócony na to stanowisko w 1946 roku.

Lalkarze w Teatrze Lalki i Aktora „Groteska”, 1949, Archiwum Państwowe w Krakowie, fot. Jerzy Frąckiewicz

Małżeństwo Jaremów kierowało Groteską przez 30 lat. Władysław reżyserował i pisał dramaty, a Zofia była scenografką. Teatr nawiązał współpracę z wybitnymi malarzami, którzy tworzyli dekoracje i kostiumy – między innymi Kazimierzem Mikulskim i Jerzym Skarżyńskim, a także z muzykami – wśród nich znalazł się Krzysztof Penderecki. Jaremie zależało na wyodrębnieniu sztuki lalkarskiej jako istotnej dziedziny.

Władysław Jarema przed II wojną światową, archiwum Aleksandra Filipowicza

Dzięki jego staraniom w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie w 1954 roku powstał Oddział Lalkarski, który miał szkolić aktorów lalkarzy. Był to drugi (po Pradze czeskiej) taki przypadek w Europie. Niestety projekt nie zakończył się sukcesem, ponieważ większość absolwentów trafiała do zespołów dramatycznych, a nie lalkowych.

Od prawej: Zofia i Władysław Jaremowie, Wola Justowska, 1948, archiwum Aleksandra Filipowicza

Wkład Jaremy w rozwój teatru lalkowego w Polsce jest jednak znaczący. Dążył on do jak najwyższego poziomu artystycznego, ale także stworzenia takiego teatru, którego repertuar wyszedłby poza przedstawienia dla publiczności dziecięcej. I rzeczywiście, dzięki jego determinacji Groteska stała się w dużej mierze teatrem lalkowym dla dorosłych.

Karolina Czerska

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Gwiazda sceny i ikona mody XIX w. "Portret Heleny Modrzejewskiej"  Tadeusza Ajdukiewicza w Muzeum Narodowym w Krakowie

„Perfectly wonderful”. Helena Modrzejewska za oceanem

Z Taszkentu do Bombaju, czyli Hanka Ordonówna ratuje polskie dzieci

Skandal w teatrze. Premiera "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Miejskim w Krakowie