Co wisiało w gabinecie Marszałka?

"Portret Aleksandry Piłsudskiej z córkami Wandą i Jadwigą" Blanki Mercère w Belwederze (z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie)

Zajrzyjmy do gabinetu Józefa Piłsudskiego w Belwederze. Na ścianie wiszą szable i obrazek z Matką Boską Ostrobramską. Marszałek pracuje przy masywnym drewnianym biurku, ale w chwili zamyślenia odwraca głowę w lewo. Na co spogląda?   

Józef Piłsudski mieszkał w Belwederze w latach 1918−1922 oraz od 1926 roku do śmierci w 1935. W 1921 roku ― po śmierci pierwszej żony ― wziął ślub z Aleksandrą Szczerbińską, która w krótce dołączyła do niego z dwiema ich córkami ― Wandą i Jadwigą. Wyposażenie belwederskich wnętrz zmieniało się z biegiem czasu, ale na pewno w ostatnich latach życia Marszałka na jednej ze ścian gabinetu wisiał Portret Aleksandry Piłsudskiej z córkami Wandą i Jadwigą namalowany w 1928 roku przez Blankę Mercère.

Blanka Mercère, Marszałkowa Piłsudska z córkami, 1928, Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja CC BY, dzięki uprzejmości muzeum

Portret wpisywał się w podwójną funkcję Belwederu: reprezentacyjnej siedziby oraz rodzinnego domu Piłsudskich. Na obrazie widzimy więc matkę, spędzającą wraz z dziećmi czas w ogrodzie. Na kolanach Aleksandry Piłsudskiej przysiadła ośmioletnia Jadwiga, z fryzurą na pazia i piłką w rękach. Obok stoi Wanda ― starsza od siostry o dwa lata, z warkoczami ozdobionymi kokardami, trzymająca doniczkę z kwitnącą rośliną i opierającą na ramieniu parasolkę. Bez przeszkód dostrzegamy także oficjalny charakter dzieła. Nie patrzymy tylko na scenę z życia codziennego rodziny, ale na starannie zaaranżowany wizerunek najbliższych Marszałka. Modelki spokojnie pozują, ubrane w sukienki o stonowanych odcieniach. Przedmioty trzymane przez dziewczynki stają się elementami urozmaicającymi kompozycję, a zieleń ogrodu ożywia kolorystycznie tło.

Blanka Mercère, Marszałkowa Piłsudska z córkami, 1928, Belweder, własność Muzeum Narodowego w Warszawie; licencja CC BY, źródło: prezydent.pl

Blance Mercère udało się zachować równowagę pomiędzy prywatną a publiczną funkcją wizerunku Piłsudskiej z córkami. W podobny sposób niejednokrotnie fotografowano Marszałka z rodziną we wnętrzach Belwederu ― nieco oficjalnie, nieco domowo. Malarka była cenioną i wielokrotnie nagradzaną portrecistką. Rysunku uczyła się w Warszawie i Krakowie, potem wyjechała na studia do Paryża. Od 1921 roku wykładała w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, a pięć lat później założyła przy ulicy Hożej własną szkołę plastyczną. Bez wątpienia Piłsudscy, zamawiając u niej obraz z myślą o ozdobieniu nim ścian Belwederu, mogli liczyć na portret na odpowiednim poziomie artystycznym.

Wnętrze Belwederu, gabinet Józefa Piłsudskiego, w głębi po prawej stronie obraz autorstwa Blanki Mercère przed 1935; licencja CC BY, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Niewykluczone, że Mercère znała także prywatnie rodzinę Piłsudskich. Na pewno poznała wcześniej Bronisława Piłsudskiego, starszego o rok brata Marszałka i wybitnego etnografa zajmującego się badaniami Ajnów ― ludu żyjącego na terenach Japonii. W 1917 roku przyjechał on do Paryża, gdzie pracował w Komitecie Narodowym Polskim i zajmował się relacjami polsko-litewskimi. Właśnie w tym czasie współpracowała z nim Mercère.

Józef Piłsudski z żoną Aleksandrą oraz córkami Jadwigą (z lalką) i Wandą, 1928, licencja CC BY, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Mercère wróciła do Warszawy. W porozumieniu z amerykańską organizacją YMCA założyła tak zwany departament sztuki, w którym uczono inwalidów wojennych różnych rzemiosł. Do najważniejszych odbiorców wyrabianych tam produktów miała należeć kancelaria sejmowa. Być może artystka miała wtedy okazję współpracować z Marszałkową?

Józef Piłsudski z córkami Jadwigą (siedzi na kolanach Marszałka) i Wandą, ok. 1923-1926, licencja CC BY, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Aleksandra Piłsudska ― działaczka socjalistyczna i niepodległościowa, komendantka służby kurierskiej w I Brygadzie Legionów Polskich ― w dwudziestoleciu międzywojennym aktywnie angażowała się w pracę społeczną. O tym, że kobiety utrzymywały kontakt, mógłby świadczyć drugi portret Piłsudskiej, wykonany przez Mercère w 1932 roku.

Blanka Mercère, Autoportret, 1934 (?), Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja CC BY, źródło: Cyfrowe MNW

W 1936 roku ― w rok po śmierci Marszałka ― w Belwederze urządzono Muzeum Józefa Piłsudskiego. Portret, podobnie jak część wyposażenia, przetrwał wojnę. Dzieło należy obecnie do kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie. Początkowo trafiło do Muzeum Wnętrz w Otwocku, gdzie odtworzono wystrój kilku belwederskich pokoi. Kilka lat temu wróciło do Belwederu i zawisło w pomieszczeniu urządzonym na wzór gabinetu Piłsudskiego.

Karolina Dzimira-Zarzycka

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Co łączy Józefa Piłsudskiego z Ramzesem XIII? Litografia Edwarda Okunia ze zbiorów Muzeum Niepodległości w Warszawie

Siły końskie i cierpliwość anielska. Józef Piłsudski na litografii Leopolda Gottlieba z Muzeum Niepodległości w Warszawie

Werble, których nie usłyszał Józef Piłsudski. Poemat symfoniczny Jana Adama Maklakiewicza
Wymarsz pierwszej kadrowej
Bomby w koszyku. Michalina Mościcka, czyli pierwsza dama idealna
„Dziadek” w towarzystwie błazna i proroka. Karykatury Józefa Piłsudskiego według Kazimierza Sichulskiego