Kim właściwie była ta piękna pani?

Autoportret w świetle księżyca Meli Muter z Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu

Autoportret w świetle księżyca ― choć tak różny od późniejszych obrazów Meli Muter ― zwiastuje już jej malarski talent. Tajemniczą piękność w białej sukni czeka w przyszłości międzynarodowy sukces artystyczny, ale i wiele trosk w życiu osobistym.

Autoportret w świetle księżyca to pierwsze znane dzieło malarki. Powstaje w 1899 lub 1900 roku, czyli w okresie pod wieloma względami przełomowym dla młodej artystki. Co działo się w jej życiu wcześniej? Maria Melania Klingsland urodziła się w 1876 roku w warszawskiej rodzinie o żydowskich korzeniach, związanej z mecenatem artystycznym i środowiskiem kulturalnym. Jej ojciec, bogaty kupiec, znał i wspierał finansowo m.in. Władysław Reymonta, z którym w przyszłości zaprzyjaźni się także jego córka (gdy w 1923 roku zdecyduje się przyjąć wiarę katolicką, jej rodzicami chrzestnymi zostaną właśnie pisarz oraz jego żona Aniela).

Mela Muter, Autoportret w świetle księżyca, 1899–1900, kolekcja Bolesława i Liny Nawrockich, depozyt w Muzeum Uniwersyteckim w Toruniu, źródło: strona internetowa muzeum

Kim jest, gdy maluje Autoportret w świetle księżyca? Właśnie w tym czasie przez kilka miesięcy uczy się w szkole rysunku i malarstwa dla kobiet. Podejmuje również ważne decyzje w sferze prywatnej. W 1899 roku bierze ślub z literatem i działaczem robotniczym Michałem Mutermilchem, po roku rodzi syna. W 1901 roku wraz z rodziną przeprowadza się do Paryża, gdzie krótko studiuje na tamtejszych akademiach artystycznych (sama będzie zawsze podkreślała, że jest samoukiem, a największy wpływ na jej malarstwo wywarły paryskie kontakty artystyczne, przede wszystkim z kręgiem École de Paris). Wkrótce przyjmie pseudonim Mela Muter, utworzony ze zdrobnienia drugiego imienia i skróconego nazwiska męża.

James Abbott McNeill Whistler, Symfonia w bieli, nr 1: biała dziewczyna, 1862, National Gallery of Art w Waszyngtonie, licencja PD, Wikimedia Commons

Autoportret w świetle księżyca jest więc dziełem powstałym na samym początku działalności artystycznej malarki. Znacznie różni się od jej późniejszych płócien z okresu dojrzałej twórczości, ukształtowanej we francuskiej stolicy. Bezpośrednią inspiracją stał się zapewne dla Muter wcześniejszy o pół dekady obraz amerykańskiego malarza Jamesa Whistlera, zatytułowany Symfonia w bieli, nr 1: biała dziewczyna. Zarówno modelka, jak i Muter stoją w niemal identycznej pozie: lekko zwrócone w prawą stronę, z rękoma opuszczonymi wzdłuż ciała. Obie mają delikatną, dziewczęcą urodę oraz podobne długie, białe suknie, luźno spływające na ziemię. W obrazie dostrzec można również wpływy symbolizmu i malarstwa Józefa Pankiewicza, np. krajobraz w tle przypomina parkowy staw o zmierzchu ukazany na jego płótnie Park w Duboju z 1897 roku.

Józef Pankiewicz, Park w Duboju, 1897, Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja CC-BY, źródło: Cyfrowe MNW

Autoportret młodej artystki przepełniony jest lirycznym, nieco tajemniczym nastrojem. Muter nie pokazuje siebie jako malarki ― z pędzlem czy paletą w dłoni. To raczej wizerunek pięknej romantycznej bohaterki w zjawiskowym otoczeniu, spacerującej w świetle księżyca nad jeziorem. W białej sukni wydaje się uosobieniem młodości i niewinności. Równocześnie jednak w modelce nie ma żadnej niepewności, zawstydzenia czy kokieterii. Skupiony, inteligentny wzrok kieruje bezpośrednio w stronę widza.

Mela Muter przy pracy, 1911, Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu, licencja CC-BY [?], źródło: strona internetowa muzeum

Jak w przyszłości potoczą się losy młodej malarki? Swoją karierę połączy już na zawsze z Paryżem, w 1927 roku zyska nawet francuskie obywatelstwo. Wypracuje charakterystyczny styl, na który składać się będą m.in. duże formaty, jednolite płaszczyzny, wyraźne kontury, szorstka faktura, drobno nakładane plamy farby, prześwitujące grubo tkane płótno. W tematyce jej dzieł początkowo przeważać będą starość, cierpienie czy macierzyństwo (z ich niedoskonałościami i brzydotą, pokazywanymi bez upiększeń); później pejzaże i portrety. Będzie obracała się wśród najważniejszych intelektualistów i artystów tego okresu ― zarówno Polaków, jak i przedstawicieli międzynarodowego środowiska: malarzy (Władysław Ślewiński, Leopold Gottlieb, Henri Matisse, Marc Chagall, Diego Rivera ― przyszły mąż Fridy Kahlo), pisarzy i poetów (Leopold Staff, Stefan Żeromski, Henri Barbusse), architektów (Auguste Perret) czy muzyków. Wielu z nich artystka uwieczni na swoich płótnach, a jej obrazy zyskają uznanie i będą wystawiane w Europie, Ameryce i Afryce.

Mela Muter przy pracy w Collioure w Pirenejach Wschodnich, ok. 1925, Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu, licencja CC-BY [?], źródło: strona internetowa muzeum

W przeciwieństwie do doskonale rozwijającej się kariery artystycznej życie osobiste Meli Muter będzie wypełnione nieszczęściami. Malarka rozstanie się z mężem, z którym nigdy nie tworzyła udanej pary. W 1920 roku podczas wyjazdu do Moskwy zginie w tajemniczych okolicznościach jej drugi partner, poznany w Paryżu lewicowy działacz Raymond Lefebvre. W ciągu kolejnych sześciu lat umrą także: jej ojciec, chorujący od dawna syn oraz poeta Rainer Maria Rilke ― bliski przyjaciel, którego Muter była podobno ostatnią wielką miłością.

Mela Muter, Autoportret ― nieskończony, 1936–1939, Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu, licencja CC-BY [?], źródło: strona internetowa muzeum

Podczas II wojny światowej będzie musiała się ukrywać w Awinionie z powodu żydowskiego pochodzenia oraz lewicowych poglądów. Po wojnie wróci do Paryża, ale nie odzyska już dawnego apartamentu, zaprojektowanego specjalnie dla niej przez wspomnianego architekta Perreta. Do śmierci w 1967 roku będzie mieszkała w skromnej pracowni. Jej malarstwo zostanie na nowo odkryte dopiero po wielu latach.

Karolina Dzimira-Zarzycka

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Piękno, w którym kryje się groza. My i wojna Edwarda Okunia w Muzeum Narodowym w Warszawie
Moda, sztuka i samoloty. Zbyt krótka kariera Janiny Dłuskiej
Gwiazda sceny i ikona mody XIX w. "Portret Heleny Modrzejewskiej"  Tadeusza Ajdukiewicza w Muzeum Narodowym w Krakowie

Niezwykłe dzieje obrazu Witkacego. Portret Jarosława i Anny Iwaszkiewiczów w Muzeum w Stawisku

Irena, Aneri czy Renia? Bohaterka obrazu "Kwiaty / Portret żony artysty" Wojciecha Weissa z Muzeum Pałac w Rogalinie, Oddziału Muzeum Narodowego w Poznaniu

Piękną nigdy nie byłam, ale często bywałam ładną. Portret Izabeli Czartoryskiej w Muzuem Narodowym w Krakowie
Dziewczyna z kotem. "Portret żony z kotem" Konrada Krzyżanowskiego z Muzeum Śląska Opolskiego
Młodopolska Muza i obiekt nieszczęśliwej miłości. Portret Marii Raczyńskiej Witolda Wojtkiewicza w Muzeum Narodowym w Kielcach
Czy artysta nie miał okularów? Targ na kwiaty przed kościołem św. Magdaleny w Paryżu Józefa Pankiewicza z Muzeum Narodowego w Poznaniu
Polska w odzyskanej koronie. Polonia Jacka Malczewskiego w Muzeum Narodowym w Kielcach
Biała Dama, czyli duch z obrazu. Portret Teofili z Działyńskich w Zamku w Kórniku
Polski sukces w Paryżu! "Pory roku" Zofii Stryjeńskiej ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie
Pierścień w Bałtyku. Projekt witraża "Zaślubiny Polski z morzem" Małgorzaty Łady-Maciągowej z Muzeum Regionalnego w Siedlcach
Syrena z historią w tle

"Rozdyndałem się do głębi". Nagroda Nobla dla Władysława Reymonta