Pocztówka z pola walki

Obraz Wojciecha Kossaka "Olszynka Grochowska" w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Mroźny dzień zimowy. Na pierwszym planie szpaler żołnierzy, w oddali ciemna kępa olch. Plamy śniegu, pień brzozy i białe, skrzyżowane pasy na mundurach rozświetlają obraz. Pośród zgiełku bitwy zwraca uwagę grupa jeźdźców. Co robi pośród nich elegant w cywilnym stroju?

Wojciech Kossak namalował obraz Olszynka Grochowska w roku 1928. Artysta przedstawił epizod z bitwy, stoczonej 25 lutego 1831 roku, podczas powstania listopadowego. Na przedpolach Warszawy, pod Grochowem, wojska rosyjskie pod dowództwem feldmarszałka Iwana Dybicza starły się z oddziałami polskimi, które zajęły pozycje w otoczonym podmokłymi łąkami lasku, zwanym Olszynką Grochowską. Podczas dramatycznego starcia to strategiczne miejsce kilkakrotnie przechodziło z rąk do rąk. Rosjanie dysponowali znaczną przewagą liczebną: 60 tysięcy żołnierzy rosyjskich walczyło przeciwko 40 tysiącom Polaków. Obie strony poniosły bardzo duże straty ― poległo około 9,5 tysiąca Rosjan i około 7 tysięcy Polaków. Oddziały polskie zdołały wycofać się na Pragę, a feldmarszałek Dybicz musiał zrezygnować z planowanego ataku na Warszawę.

Wojciech Kossak, Olszynka Grochowska, wersja z 1928 r., Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, licencja PD, Wikimedia Commons

Na obrazie Wojciecha Kossaka pierwszoplanowymi bohaterami są Czwartacy ― żołnierze 4 Pułku Piechoty Liniowej. Stojąc w falującej linii, prowadzą karabinowy ogień do niewidocznych przeciwników. Kilku starannie celuje, inni padają trafieni pociskami. Jeden z żołnierzy rozrywa zębami papierowy nabój z prochem i kulą. Za chwilę naładuje swój skałkowy karabin i odda strzał. W oddali widać armaty, całą scenę spowija dym. Śnieg już dawno stracił swą nieskazitelną biel.

Na drugim planie grupa wojskowych dosiadających koni otacza cywila w jasnym płaszczu i cylindrze. Wyprostowany w siodle mężczyzna wydaje się przejęty sytuacją. Z uwagą słucha meldunku adiutanta, jednocześnie lustrując pole bitwy. To generał Józef Chłopicki, który w pierwszych tygodniach powstania pełnił funkcję dyktatora. Podczas bitwy pod Olszynką Grochowską dowodził oddziałami pierwszej linii. Odniesiona wówczas ciężka rana uniemożliwiła mu dalszy udział w walce.

Kurhan poległych pod Olszynką Grochowską, 2011, fot. A. Zienowicz, licencja CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Pierwotną wersję Olszynki Grochowskiej Wojciech Kossak ukończył w roku 1887. Obraz otrzymał pierwszy złoty medal na wystawie sztuki w krakowskim Towarzystwie Sztuk Pięknych w Sukiennicach latem 1887 roku. Malarz z radością pisał do żony: „Wielką pociechę mam z Grochowa w moich strapieniach, powiadam Ci, co się z niego zrobiło na wystawie w ramach, nie wiem, ale ze zdumienia wyjść nie mogę, bajeczny w kolorze i kompozycji, głęboki w tonie i koniecznie skończonym się wydaje. Zawieszony w pysznym miejscu […] na osobnej sztaludze wielki sprawia efekt”. Artysta rzeczywiście odniósł sukces. Został przedstawiony arcyksięciu Rudolfowi Habsburgowi, otrzymał także gratulacje od Jana Matejki.

Wojciech Kossak, Portret własny z paletą, 1893, Muzeum Narodowe w Warszawie, źródło: cyfrowe MNW

Olszynka namalowana w roku 1887 nie miała jednak szczęścia. Obraz zakupił hrabia Feliks Mycielski i umieścił go w swej siedzibie w Boryniczach na Ukrainie. Pałac spłonął podczas działań wojennych w 1915 roku ― wraz z nim dzieło Kossaka. Znana z licznych reprodukcji i pocztówek Olszynka cieszyła się jednak tak znaczną popularnością, że w okresie dwudziestolecia międzywojennego malarz stworzył kilka, różniących się detalami, replik obrazu. Wersja z roku 1928 znajduje się w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Pełna dramatyzmu scena jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli powstania listopadowego.

Rezerwat Olszynka Grochowska, fot. D. Kowalczyk, 2016, licencja CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

W 2018 roku Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych zrealizowała film Olszynka Grochowska z cyklu Polska Niepodległa Historia w ożywionych obrazach (http://www.wfdif.pl/pl/edukacja-filmowa/ozywiony-obraz/wojciech-kossak-olszynka-grochowska)

W role ukazanych przez malarza bohaterów wcielili się współcześni aktorzy. Dzięki magii kina dzieło Kossaka zyskało nowe życie.


Ewa Olkuśnik
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
KIEDY WYSTAWY BYŁY CZYMŚ NOWYM. WIDOK WARSZAWSKIEJ WYSTAWY SZTUK PIĘKNYCH  z 1828 roku Wincentego Kasprzyckiego w Muzeum Narodowym w Warszawie
"Boleję na fortepianie, rozpaczam." Etiuda Rewolucyjna Fryderyka Chopina
ŁAZIENKI REZYDENCJĄ ROMANOWÓW. PORTRET Aleksander I na tle Pałacu na Wyspie w Łazienkach Królewskich
GENIALNY MINISTER SKARBU. Książę Fraciszek Ksawery Drucki-Lubecki
Car Mikołaj królem Polski

 Osiem lwów, czterech ptaków pilnuje siedmiu łajdaków. Niechciany pomnik na Placu Saskim

Symfonia c-moll Charakterystyczna Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego
Warszawa woj. mazowieckie
Tadeusz z Warszwy. Fikcyjny prawnuk Jana III Sobieskiego