Biała Dama, czyli duch z obrazu

Portret Teofili z Działyńskich w Zamku w Kórniku

Legenda głosi, że w kórnickim zamku tuż przed północą ożywa osiemnastowieczny portret Teofili z Działyńskich: kobieta w pięknej białej sukni schodzi z obrazu i udaje się na zamkowy taras. O północy spotyka się tam z rycerzem na czarnym koniu i do świtu krąży z nim po ogrodzie, po czym powraca do swego portretu. To Biała Dama, najsłynniejszy duch Wielkopolski. 

 

Całopostaciowe przedstawienie Teofili Działyńskiej w jasnej sukni i ciemnym płaszczu to typowy portret reprezentacyjny: dama trzyma wachlarz, u jej stóp widoczna jest książka, a elementy w tle wskazują na arystokratyczną pozycję: architektura i pejzaż, podkreślają, że posiada ona rezydencje, ogrody, ziemie. Na kamiennym cokole rzeźbiony amorek podtrzymuje herb. Jest to właściwie kombinacja herbów rodziców Teofili: Ogończyk Zygmunta Działyńskiego oraz Topór Teresy z Tarłów. Nie znajdziemy tutaj herbów żadnego z mężów Białej Damy (Stefan Szołdrski pieczętował się herbem Łodzia, zaś Aleksander Potulicki ― herbem Grzymała). Ceniąca sobie niezależność Teofila, rozwiódłszy się z drugim mężem w 1754 r., już nie zdecydowała się na kolejne małżeństwo. To właśnie w tym czasie powstał słynny portret Teofili wiszący dziś w kórnickim zamku.

Zamek w Kórniku po przebudowie zrealizownej przez Białą Damę w XVIII w., rycina G. Döblera z albumu Wspomnienia Wielkopolski Edwarda Raczyńskiego (1842). Licencja PD, Wikimedia Commons

Na odwrociu obrazu widnieje napis informujący, że portret pozyskany został w 1854 r. z kościoła w Runowie Krajeńskim, gdzie znajdowała się druga siedziba Teofili. Obraz przeznaczony był do tej właśnie rezydencji; po śmierci Teofili trafił do kościoła, skąd do Kórnika zabrał go Tytus Działyński (który, będąc wnukiem kuzyna Teofili, w 1826 r. odziedziczył dobra kórnickie). Tradycyjnie portret ten jest przypisywany Antoinemu Pesne'owi, choć atrybucja ta budzi wątpliwości. Niewykluczone, że obraz jest kopią pierwowzoru prezentującego wyższy poziom artystyczny ― arystokraci posiadający kilka rezydencji często zamawiali kopie swych portretów do pozostałych siedzib.

Antoine Pesne (?), Portret Teofili z Działyńskich, 1754, Zamek w Kórniku, Polska Akademia Nauk, dzięki uprzejmości Biblioteki Kórnickiej

Teofila z Działyńskich (1715‒1790) była niezwykłą kobietą ― właścicielką wielu dóbr, sprawnie zarządzającą swym majątkiem. Przebudowała zamek w Kórniku, tworząc barokową rezydencję z założeniem ogrodowym, dbała o drogi, mosty i wiatraki, zakładała tamy na jeziorze. Stworzyła w Kórniku manufakturę płócienniczą, prowadziła hodowlę jedwabników. Dostrzegła korzyści ekonomiczne z zastąpienia pańszczyzny i danin czynszami dzierżawnymi. Można ją nazwać osiemnastowieczną businesswoman ― do swoich posiadłości sprowadziła protestanckich kolonistów niemieckich, nazywanych olędrami i ufundowała w Bninie luterański zbór. Z tego powodu, a także za popieranie Żydów, zarzucano jej wspieranie innowierców. Jednakże, według legendy, jej duch nie może zaznać spokoju z zupełnie innego powodu.

Zamek w Kórniku został przebudowany przez Tytusa Działyńskiego w poł. XIX w. i zyskał formy neogotyckie. Widok współczesny, 2006, fot. M. Mężyńska, licencja: CC BY-SA 2.5, Wikimedia Commons

Od czasów średniowiecza była w Kórniku siedziba rodu Górków, wygasłego z końcem XVI w. ― po nich pozostał m.in. zameczek myśliwski nad jeziorem. Teofila zdecydowała się go rozebrać, a cegłę przekazać okolicznym mieszkańcom na budowę murowanych kominów, które miały zapobiegać pożarom. Wedle lokalnej tradycji, przekazanej przez dziewiętnastowiecznego burgrabiego zamku w Kórniku Józefa Rychtera, w zameczku zgromadzone były skarby Górków, których strzegły złe moce, i to właśnie za sprawą diabłów, obrażonych za zburzenie ich skarbca, duch Teofili ma do dziś pokutować, krążąc po kórnickich ogrodach.

 

Magdalena Łanuszka

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Gniezno woj. wielkopolskie
Poznań woj. wielkopolskie

Alhambra, angielski gotyk, Taj Mahal? Tytus Działyński i przebudowa zamku w Kórniku

Piękną nigdy nie byłam, ale często bywałam ładną. Portret Izabeli Czartoryskiej w Muzuem Narodowym w Krakowie
Król w stroju koronacyjnym. Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego pędzla Marcella Bacciarellego w Zamku Królewskim w Warszawie
Wspomnienie dawnego splendoru. Bernardo Bellotto (Canaletto), Wjazd Jerzego Ossolińskiego do Rzymu w roku 1633 w Muzeum Narodowym we Wrocławiu
Wirtuoz ukazany jako wódz. Portret Michała Kazimierza Ogińskiego Anny Rosiny Matthieu w Muzeum Historycznym w Sanoku

Przyszła królowa i święta grzesznica. Portret Marii Kazimiery w Zamku Królewskim na Wawelu

 

Pod Kaliszem czy nad Loarą? Izabela Działyńska i Zamek w Gołuchowie – oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu

Gwiazda sceny i ikona mody XIX w. "Portret Heleny Modrzejewskiej"  Tadeusza Ajdukiewicza w Muzeum Narodowym w Krakowie

Wędka, nie ryba. O sposobie na dobroczynność Celestyny Działyńskiej

Wróżby, horoskopy, chiromancja. Księga kabał Marii Kazimiery Sobieskiej w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie
Romantyczne wizerunki młodej bohaterki. Emilia Plater według litografii w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie
Jan Klemens Branicki. PAN PODLASKIEGO WERSALU
Ormianie - kultura, pieniądze, egzotyka?