Legenda głosi, że w kórnickim zamku tuż przed północą ożywa osiemnastowieczny portret Teofili z Działyńskich: kobieta w pięknej białej sukni schodzi z obrazu i udaje się na zamkowy taras. O północy spotyka się tam z rycerzem na czarnym koniu i do świtu krąży z nim po ogrodzie, po czym powraca do swego portretu. To Biała Dama, najsłynniejszy duch Wielkopolski.
Całopostaciowe przedstawienie Teofili Działyńskiej w jasnej sukni i ciemnym płaszczu to typowy portret reprezentacyjny: dama trzyma wachlarz, u jej stóp widoczna jest książka, a elementy w tle wskazują na arystokratyczną pozycję: architektura i pejzaż, podkreślają, że posiada ona rezydencje, ogrody, ziemie. Na kamiennym cokole rzeźbiony amorek podtrzymuje herb. Jest to właściwie kombinacja herbów rodziców Teofili: Ogończyk Zygmunta Działyńskiego oraz Topór Teresy z Tarłów. Nie znajdziemy tutaj herbów żadnego z mężów Białej Damy (Stefan Szołdrski pieczętował się herbem Łodzia, zaś Aleksander Potulicki ― herbem Grzymała). Ceniąca sobie niezależność Teofila, rozwiódłszy się z drugim mężem w 1754 r., już nie zdecydowała się na kolejne małżeństwo. To właśnie w tym czasie powstał słynny portret Teofili wiszący dziś w kórnickim zamku.
Zamek w Kórniku po przebudowie zrealizownej przez Białą Damę w XVIII w., rycina G. Döblera z albumu Wspomnienia Wielkopolski Edwarda Raczyńskiego (1842). Licencja PD, Wikimedia Commons
Na odwrociu obrazu widnieje napis informujący, że portret pozyskany został w 1854 r. z kościoła w Runowie Krajeńskim, gdzie znajdowała się druga siedziba Teofili. Obraz przeznaczony był do tej właśnie rezydencji; po śmierci Teofili trafił do kościoła, skąd do Kórnika zabrał go Tytus Działyński (który, będąc wnukiem kuzyna Teofili, w 1826 r. odziedziczył dobra kórnickie). Tradycyjnie portret ten jest przypisywany Antoinemu Pesne'owi, choć atrybucja ta budzi wątpliwości. Niewykluczone, że obraz jest kopią pierwowzoru prezentującego wyższy poziom artystyczny ― arystokraci posiadający kilka rezydencji często zamawiali kopie swych portretów do pozostałych siedzib.
Antoine Pesne (?), Portret Teofili z Działyńskich, 1754, Zamek w Kórniku, Polska Akademia Nauk, dzięki uprzejmości Biblioteki Kórnickiej
Teofila z Działyńskich (1715‒1790) była niezwykłą kobietą ― właścicielką wielu dóbr, sprawnie zarządzającą swym majątkiem. Przebudowała zamek w Kórniku, tworząc barokową rezydencję z założeniem ogrodowym, dbała o drogi, mosty i wiatraki, zakładała tamy na jeziorze. Stworzyła w Kórniku manufakturę płócienniczą, prowadziła hodowlę jedwabników. Dostrzegła korzyści ekonomiczne z zastąpienia pańszczyzny i danin czynszami dzierżawnymi. Można ją nazwać osiemnastowieczną businesswoman ― do swoich posiadłości sprowadziła protestanckich kolonistów niemieckich, nazywanych olędrami i ufundowała w Bninie luterański zbór. Z tego powodu, a także za popieranie Żydów, zarzucano jej wspieranie innowierców. Jednakże, według legendy, jej duch nie może zaznać spokoju z zupełnie innego powodu.
Zamek w Kórniku został przebudowany przez Tytusa Działyńskiego w poł. XIX w. i zyskał formy neogotyckie. Widok współczesny, 2006, fot. M. Mężyńska, licencja: CC BY-SA 2.5, Wikimedia Commons
Od czasów średniowiecza była w Kórniku siedziba rodu Górków, wygasłego z końcem XVI w. ― po nich pozostał m.in. zameczek myśliwski nad jeziorem. Teofila zdecydowała się go rozebrać, a cegłę przekazać okolicznym mieszkańcom na budowę murowanych kominów, które miały zapobiegać pożarom. Wedle lokalnej tradycji, przekazanej przez dziewiętnastowiecznego burgrabiego zamku w Kórniku Józefa Rychtera, w zameczku zgromadzone były skarby Górków, których strzegły złe moce, i to właśnie za sprawą diabłów, obrażonych za zburzenie ich skarbca, duch Teofili ma do dziś pokutować, krążąc po kórnickich ogrodach.
Magdalena Łanuszka
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
