Władysław Strzemiński (1893-1952) to jeden z najważniejszych artystów polskiej awangardy międzywojennej, twórca teorii unizmu. Był czołową postacią Grupy Kubistów, Konstruktywistów i Suprematystów Blok (działającej w latach 1924-1926), a następnie kontynuujących jej działania ugrupowań Praesens (w latach 1926-1929) i a.r. (w latach 1929-1936). Artyści działający w tych grupach dużo uwagi poświęcali rozwojowi sztuki abstrakcyjnej.
Abstrakcja to wielki "hit" awangardowej sztuki XX w., a za pierwsze dzieło abstrakcyjne uważa się akwarelę, którą stworzył w 1910 r. Wassily Kandinsky, wówczas członek ekspresjonistycznej niemieckiej grupy Der Blaue Reiter. Ideą abstrakcji jest tworzenie dzieł sztuki nie mającej treści, dzięki czemu uwaga widza skupia się wyłącznie na artystycznych walorach formalnych. Z tego powodu abstrakcyjny obraz nie powinien mieć tytułu sugerującego jakiekolwiek treści; najczęściej kompozycje abstrakcyjne są przez artystów jedynie numerowane.
Władysław Strzemiński, Bezrobotni, 1934, litografia, Muzeum Sztuki w Łodzi
Bezrobotni Strzemińskiego to znakomity przykład na to, jak tytuł dzieła może mu odebrać jego abstrakcyjny charakter. Płynne formy ukazane na tym obrazie mogłyby być potraktowane jako pozbawione treści, ale znając tytuł zaczynamy dostrzegać w nich sylwetki ludzkie: tytułowych bezrobotnych. Trudno w tym miejscu nie nawiązać do publikacji Teoria widzenia, opracowanej przez Strzemińskiego pod koniec życia, w której napisał: „o widzeniu rzeczywistości decyduje nie biologiczny odbiór doznań wzrokowych, lecz współpraca widzenia i myśli". W tym więc przypadku intelektualna interpretacja tytułu sprawia, że w nakreślonych ciemną linią kształtach dostrzegamy postacie bezrobotnych. Co więcej, zdając sobie sprawę z negatywnego charakteru stanu bezrobocia, interpretujemy te niepokolorowane formy jako przedstawienie wewnętrznej pustki i braku tożsamości.
Władysław Strzemiński, Bezrobotni I, 1936, litografia, Muzeum Sztuki w Łodzi
Pozostaje jeszcze tylko zauważyć, że obraz powstał w 1934 r., w okresie gdy bezrobocie w niedawno odrodzonym kraju było bardzo duże. Wcześniejszy światowy wielki kryzys gospodarczy spowodował recesję, trwającą w międzywojennej Polsce do połowy lat trzydziestych. W 1936 r. w wielu miastach miały miejsce demonstracje i protesty bezrobotnych, przeradzające się niekiedy w zamieszki. W tym samym roku Strzemiński stworzył kolejne wersje Bezrobotnych, tym razem w formie litografii. Dzieła te są dziś przechowywane w Muzeum Sztuki w Łodzi.
Magdalena Łanuszka
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
