Polska w odzyskanej koronie

Polonia Jacka Malczewskiego w Muzeum Narodowym w Kielcach

Jacek Malczewski (1854‒1929), jeden z najważniejszych młodopolskich malarzy, określany bywa jako ojciec polskiego symbolizmu. Symbolizm, popularny w kulturze europejskiej drugiej połowy XIX w., posługiwał się wieloznacznymi metaforami, preferując treści metafizyczne. W przypadku twórczości Malczewskiego symbolistyczne dzieła często miały wymowę patriotyczno-martyrologiczną. Sięgał on do mesjańskich tradycji romantycznej literatury, wielokrotnie także malował personifikację Polski.

 

Polonia pojawiała się w różnych obrazach Jacka Malczewskiego ― malował ją jeszcze w czasach zaborów, później podczas I wojny światowej, a w końcu także już po odzyskaniu niepodległości. Jedną z wersji jest Polonia I z 1918 r., przechowywana w Muzeum Narodowym w Kielcach. W tym dziele Polonia siedzi na stopniach dworku, w ogrodzie. Jacek Malczewski zwykle malował personifikację Polski jako ponętną młodą kobietę; a do wielu takich obrazów pozowała Maria Balowa, kochanka malarza. Miłość do ojczyzny splata się w tych obrazach z miłością do kobiety ― stąd Polonie Malczewskiego są często skąpo odzianymi, przepełnionymi zmysłowością istotami.

Jacek Malczewski, Polonia I, 1918, Muzeum Narodowe w Kielcach

Siedząca na schodach postać wydaje się być przybyszem, który odpoczywa po długiej podróży. Z ramion Polonii zsuwa się wojskowy płaszcz ― to szynel sybirskiego zesłańca. Czarny wdowi welon kobiety kojarzyć się może z klęską powstania styczniowego ― ale oprócz welonu na głowie Polonii widzimy koronę. Prosta w fomie, nieozdobiona klejnotami, przypomina korony pierwszych Piastów z Pocztu Królów i Książąt Polskich Jana Matejki, szczególnie korony Bolesława Chrobrego i Bolesława Śmiałego. Odrodzenie się niepodległej Polski w 1918 r. nawiązuje więc do początków państwa polskiego. To odrodzenie nie przyszło jednak bez ofiar ― Polonia obmywa poranione ręce, zdaje się wycierać krew ze swych dłoni.

W tle, na szczycie schodów, widoczne są nogi postaci w zerwanych kajdanach. Czy jest to mieszkaniec dworku, który, uwolniony z okowów, powraca z wygnania? Czy to może uosobienie wyzwolenia z wieloletniej niewoli? Malarze-symboliści tworzyli dzieła pozostawiające odbiorcy ogromne pole do interpretacji, w których ważne są także emocje emanujące z obrazu.

W dziele Jacka Malczewskiego, mimo wielu odniesień do cierpień z przeszłości, Polonia nie wydaje się być wycieńczona; delikatnie się uśmiecha, z dumą i szczególną czułością. Odradza się niczym ogród na wiosnę, jest młoda i silna, gotowa do nowego życia.

Magdalena Łanuszka

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Co łączy Józefa Piłsudskiego z Ramzesem XIII? Litografia Edwarda Okunia ze zbiorów Muzeum Niepodległości w Warszawie
„Dziadek” w towarzystwie błazna i proroka. Karykatury Józefa Piłsudskiego według Kazimierza Sichulskiego
Zaczarowani wojownicy oczekują na sygnał do walki. Śpiący Rycerze Władysława Skoczylasa w Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce