Gwiazda sceny i ikona mody XIX w.

"Portret Heleny Modrzejewskiej" Tadeusza Ajdukiewicza w Muzeum Narodowym w Krakowie

Jednym z najbardziej rozpoznawalnych dzieł z Galerii Sztuki Polskiej XIX w. w krakowskich Sukiennicach jest Portret Heleny Modrzejewskiej pędzla Tadeusza Ajdukiewicza. Jest to wizerunek reprezentacyjny, utrzymany w tradycji przedstawień dworskich: aktorka ujęta jest całopostaciowo na tle bogatych tkanin, zaś u jej boku stoi pies, tradycyjny atrybut arystokratów. Modrzejewska jest tu kobietą wytworną: damą, która w kształtnej dłoni trzyma książkę.

 

Helena Modrzejewska (właśc. Jadwiga Helena Misel, 1840–1909) była słynną aktorką: gwiazdą, która zdobyła sławę na scenach polskich i zagranicznych, szczególnie w Ameryce, dokąd wyemigrowała w 1876 r. Zachwycano się nie tylko jej scenicznymi umiejętnościami, ale także wyczuciem stylu i wytwornością garderoby. Grała w pięknych kostiumach, a w niektórych sukniach, uszytych dla niej do ról teatralnych, pokazywała się później na rozmaitych spotkaniach i uroczystościach. Wkrótce stała się – jak byśmy to dziś powiedzieli – „ikoną mody”. Bogate Amerykanki masowo kupowały kapelusze, rękawiczki czy inne elementy stroju, określane jako à la Modrzejewska (a raczej „Modjeska”, bowiem za granicą aktorka używała skróconej wersji nazwiska). Udział „celebrytów” w reklamach także nie jest wymysłem naszych czasów: Modrzejewska reklamowała m.in. kosmetyki. Zresztą jej twarz i nazwisko pojawiały się w kampaniach wielu produktów, od porcelany po luksusowe papierosy!

Tadeusz Ajdukiewicz, Portret Heleny Modrzejewskiej, 1879-1880 r., Muzeum Narodowe w Krakowie, licencja PD, źródło: MNK zbiory cyfrowe

 Jesienią 1879 r. Helena Modrzejewska przybyła do Krakowa, gdzie miał miejsce huczny jubileusz pięćdziesięciolecia pracy literackiej Józefa Ignacego Kraszewskiego. Aktorka zagrała w komedii jubilata pt. Miód Kasztelański i olśniła wszystkich na wielkim balu w Sukiennicach. Szczególne wrażenie miała wówczas zrobić jej suknia: złocisto-kremowa, w najmodniejszym wówczas kroju, zwanym princesse. Modzie tej dała początek kreacja, którą Charles Worth zaprojektował dla angielskiej księżnej Aleksandry; suknia tego typu mocno przylegała do ciała, przez co wymagała nienagannej sylwetki.

W czasie owego balu zebrano fundusze na budowę pomnika Adama Mickiewicza, podniesiono także kwestię powołania Muzeum Narodowego w Krakowie. Rada Miasta Krakowa podjęła uchwałę o utworzeniu muzeum dwa dni później (7 października 1879 r.), a pierwsza galeria powstała właśnie w Sukiennicach. Kolekcja szybko wzbogaciła się o kolejne dary, wśród których znalazł się także Portret Heleny Modrzejewskiej namalowany w 1880 r. przez Tadeusza Ajdukiewicza.

 

Jan Mieczkowski, Helena Modrzejewska jako Ofelia, 1871, Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie, licencja PD, źródło: PAUart

Obraz przyciągał tłumy widzów, ale zdania na jego temat były podzielone. Przede wszystkim dyskutowano, na ile jest to wizerunek realistyczny – jak napisał Henryk Sienkiewicz: „Jedni utrzymują, że podobieństwa wcale nie ma, drudzy, że nie widzieli nigdy portretu tak podobnego”. Być może wybitna aktorka tak przekonująco wykreowała dziesiątki różnych ról, że odbiorcom trudno już było jednoznacznie określić jej „prawdziwy” wyraz twarzy? W każdym razie jeden element nie budził wątpliwości: gwiazda została ukazana właśnie w owej słynnej sukni, w której wystąpiła na balu w Sukiennicach.

 

Magdalena Łanuszka

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Mistyczny wieczór w Teatrze Miejskim w Krakowie. Polska premiera "Wnętrza" Maurice’a Maeterlincka

 

Pamiątka po amerykańskim śnie. "Henryk Sienkiewicz w puszczy kaktusowej" Stanisława Witkiewicza z Muzeum Narodowego w Kielcach
Wakacje z paszportem w Galicji, czyli jak w XIX wieku podróżowano do Krakowa
Romantyczne wizerunki młodej bohaterki. Emilia Plater według litografii w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie

Zabawa na każdą okazję, czyli kilka słów o "żywych obrazach"

Skandal w teatrze. Premiera "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Miejskim w Krakowie

Józef Dietl. wizjonerski prezydent Krakowa

Kobieta pisarka przeciwko konwenansom. Gabriela Zapolska – życie i twórczość na własnych zasadach