Powojenne polskie społeczeństwo zniewolone apatycznym oczekiwaniem

Obraz Kolejka trwa z Muzeum Narodowego w Warszawie

Rytmiczna kompozycja, ukazująca postacie siedzące jedna za drugą, tylko pozornie jest przepełniona spokojem. Natychmiast nasuwa się myśl, że w rzeczywistości jest to obraz ubezwłasnowolnienia powojennego społeczeństwa Polski Ludowej: brak wpływu na życie społeczne i ekonomiczne oraz blokada jakichkolwiek prywatnych inicjatyw prowadzą naród do apatii i rezygnacji.

 

Andrzej Wróblewski (1927–1957) to jeden z najważniejszych polskich malarzy powojennych: krótkie lata jego twórczości przypadły w większości na wyjątkowo trudną artystycznie dekadę pomiędzy końcem II wojny światowej a odwilżą z roku 1956. Malował zarówno abstrakcje, jak i obrazy o charakterze realistycznym (w tym również takie, które określić można jako socrealistyczne). Wiele jego dzieł odnosi się do traumy wojennej; w drugiej połowie lat pięćdziesiątych tworzył zaś obrazy o tematyce egzystencjalnej, interpretowane jako wizerunki kondycji narodu po pierwszej dekadzie życia w komunistycznym kraju. Niestety rozwój artystyczny Wróblewskiego zatrzymała nagła śmierć w 1957 r. w czasie wycieczki w Tatry – malarz miał wówczas zaledwie 30 lat.

Obraz Kolejka trwa pochodzi właśnie z roku 1956. Kolejkę tworzą postacie siedzące na krzesłach jedna za drugą: mężczyźni i kobiety, staruszkowie i młoda matka z dzieckiem. Uderzająca jest bierność wszystkich tych osób – czekając na coś, zastygli w bezruchu, bez jakiejkolwiek aktywności. Usadzeni na krzesłach, są apatyczni i zrezygnowani – nawet młoda kobieta i małe dziecko wydają się przyjmować konieczność tego bezczynnego oczekiwania. Akceptacja takiego stanu rzeczy (nie tylko przez zmęczonych życiem i wojną starców, ale także przez młode pokolenie) tylko pozornie daje bohaterom poczucie stabilizacji czy odpoczynku: w rzeczywistości zatapiają się oni w bezsensownym bezruchu, tracąc ostatecznie możliwość zawalczenia o jakiekolwiek zmiany w życiu swoim i kraju. Fakt ten podkreślony jest właśnie przez siedzącą pozycję wszystkich postaci: krzesła nie służą tu zapewnieniu wygody czekającym, ale dodatkowo wtłaczają ich w stan stagnacji.

 

Andrzej Wróblewski, Kolejka trwa, 1956, Muzeum Narodowe w Warszawie, cyfrowe MNW

Dialog z dziełem Wróblewskiego podjął kilkanaście lat później Zbylut Grzywacz, malując w 1973 r. obraz Kolejka jeszcze trwa, który przechowywany jest w Muzeum Narodowym w Krakowie. Nie tylko nic się nie zmieniło, ale wręcz nastąpiło pogorszenie: reprezentujące polski naród postacie w kolejce straciły nawet indywidualne rysy twarzy. Czerwona strzała wyznacza kierunek tej kolejki: socjalistyczne społeczeństwo, zatopione w pogłębiającej się apatii, pozwala sobie narzucić beznadziejną egzystencję.

 

Zbylut Grzywacz, Kolejka jeszcze trwa, 1973, Muzeum Narodowe w Krakowie, katalog zbiorów MNK

Pozorny komfort sprawia, że naród nie walczy; chwilowe poczucie takiego komfortu mogła dać Polakom „mała stabilizacja” z czasów Władysława Gomułki (od 1956 r.), a następnie krótkotrwały wzrost gospodarczy w pierwszych latach rządów Edwarda Gierka (od 1970 r.). W te właśnie momenty złudnej poprawy życia w PRL wpisują się obrazy Wróblewskiego i Grzywacza, stawiając bezlitosną diagnozę: oto naród przyjął postawę wyczekująco-siedzącą, a w efekcie dał się zniewolić. Na szczęście lata osiemdziesiąte pokazały, że socjalistyczna „kolejka” nie jest jednak wieczną i niezmienną perspektywą dla Polski.

 

Magdalena Łanuszka

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Nie damy zabrać krzyża!
U STÓP PUSTEGO PAPIESKIEGO TRONU. Uroczystości milenijne na Jasnej Górze w 1966 roku
Epopeja narodowa w nuty zaklęta. Sinfonia sacra Andrzeja Panufnika
Czołgi przeciw robotnikom w Poznaniu
Propaganda sukcesu! Podaj cegłę Aleksandra Kobzdeja w Muzeum Narodowym we Wrocławiu
Weduta czy marina? Gdynia na obrazie Andrzeja Sobieraja z kolekcji Muzeum Miasta Gdyni

Od socrealisty do abstrakcjonisty. "Kucie kos" Wojciecha Fangora z Muzeum Warszawy

Rdzawa nowoczesność. "Propozycja formy na ścianę wschodnią w Warszawie" z Muzeum Rzeźby imienia Xawerego Dunikowskiego, oddziału Muzeum Narodowego w Warszawie

Krajobraz ze stalową konstrukcją. "Port Północny XIX" Kazimierza Śramkiewicza ze zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku

Wielki budowniczy stolicy – człowiek Stalina. Portret Bolesława Bieruta z Muzeum Warszawy

Kamienny panteon nowej ideologii – bez najważniejszej postaci. O dekoracji rzeźbiarskiej Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie

Kłopotliwy prezent od Związku Radzieckiego dla zrujnowanej Warszawy. Budowa Pałacu Kultury i Nauki imienia Józefa Stalina w Warszawie