Spektakularna śmierć księcia Józefa Poniatowskiego

Kopie obrazu Horacego Verneta w zbiorach polskich oraz zaskakujące dzieje oryginału

Śmierć księcia Józefa Poniatowskiego w nurtach rzeki Elstery w czasie bitwy pod Lipskiem stała się tematem wielu dzieł sztuki, szczególnie zaś kopiowano wersję Horacego Verneta. Do niedawna uważana za zaginioną, odnalazła się najprawdopodobniej w 2012 roku.

W zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie znajduje się anonimowy obraz z pierwszej połowy XIX w. przedstawiający moment śmierci księcia Józefa Poniatowskiego. Jest to jedna z wielu kopii dzieła francuskiego malarza Horacego Verneta (1789-1863). Inna kopia, autorstwa Marcina Zaleskiego, przechowywana jest w Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, a kolejna – przypisywana Januaremu Suchodolskiemu – znajduje się w prywatnej kolekcji. Obraz Verneta był zresztą także reprodukowany w postaci grafik.

Malarz polski wg Horacego Verneta, Śmierć księcia Józefa Poniatowskiego w nurtach Elstery, po 1817, Muzeum Narodowe w Krakowie, katalog zbiorów

Książę Józef Poniatowski ukazany jest w trakcie skoku na koniu w nurty rzeki Elstery, gdzie poniósł śmierć 19 października 1813 r. w czasie bitwy pod Lipskiem. Starcie, zwane „bitwą narodów”, było klęską Napoleona, a na śmierć Poniatowskiego złożył się cały szereg niefortunnych wydarzeń. Polak wykazał się takim męstwem, że w trakcie bitwy został mianowany marszałkiem Francji, co było absolutnie wyjątkowe, zważywszy że nie był Francuzem. Gdy Napoleon zrozumiał, że bitwa może zakończyć się klęską, nakazał ewakuację wojsk przez Elsterę; niestety, przedwcześnie wysadzono most. Poniatowski – wówczas już ranny – próbował sforsować rzekę konno, ale został postrzelony i ostatecznie zginął. Nie wiadomo, czyja kula dobiła marszałka Francji; niektórzy badacze twierdzą, że przez pomyłkę zastrzelili go sami Francuzi.

 

Marcin Zaleski, Śmierć księcia Józefa Poniatowskiego w nurtach Elstery, 1820, Muzeum Łazienki Królewskie, katalog zbiorów

Na obrazie widzimy księcia ze spokojem i determinacją skaczącego do rzeki – nawet nie patrzy w jej nurty, zdaje się nie zwracać uwagi na panujący dookoła chaos. Znacznie bardziej przerażony wydaje się sam koń, który przeskakuje nad ciałem zabitego w walce krakusa. Wielokrotnie kopiowany obraz Verneta przyczynił się do rozwoju romantycznej legendy księcia Józefa Poniatowskiego.

 

Horace Vernet, Śmierć księcia Józefa Poniatowskiego w nurtach Elstery, 1816, źródło: www.lostart.de

Co ciekawe, sam Horacy Vernet namalował dwie wersje tego tematu – obie przez długi czas uchodziły za zaginione. Oryginał, na podstawie którego powstał obraz przechowywany dziś w Krakowie, do 1918 r. znajdował się w paryskich zbiorach potomków Marii Teresy z Poniatowskich Tyszkiewicz, a następnie ślad po nim zaginął. Aż tu nagle – niespodziewanie – w 2012 r. w Monachium dokonano sensacyjnego odkrycia ponad 1300 obrazów zrabowanych podczas II wojny światowej przez nazistów. Znajdowały się one w rękach Corneliusa Gurlitta, którego ojciec pracował dla nazistów jako handlarz dziełami sztuki. Cornelius całe życie poświęcił na ochronę tej kolekcji, ale na początku XXI w. zaczął sprzedawać niektóre obrazy i dzieła zostały namierzone. Sam Cornelius Gurlitt zmarł w 2014 r., w wieku 81 lat. W kolekcji (oprócz prac Moneta, Renoira czy Picassa) znalazło się także przedstawienie Śmierć księcia Józefa Poniatowskiego sygnowane „Horace Vernet Paris 1816”. Wszystko zatem wskazuje na to, że oryginał się odnalazł!

Magdalena Łanuszka

PS. Już wiadomo, że również druga wersja tego tematu, namalowana przez Horacego Verneta także w 1816 (sygnowana i datowana) jednak nie zaginęła; obraz znajdował się w prywatnej kolekcji, a w tej chwili trafił na sprzedaż i został wystawiony przez dom aukcyjny Sotheby's w Paryżu (na aukcję 15 czerwca 2017 r.).

Horace Vernet, Śmierć księcia Józefa Poniatowskiego w nurtach Elstery, 1816, własność prywatna, źródło: http://www.sothebys.com/en/auctions/ecatalogue/2017/tableaux-sculptures-dessins-anciens-xix-siecle-pf1709/lot.121.html

Zachęcamy do zapoznania się z artykułem Mariusza Pilusa Sensacyjne polonikum na aukcji w Paryżu! zamieszczonym w ArtSherlock Magazyn.

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Warszawa woj. mazowieckie
Car Mikołaj królem Polski
Warszawa woj. mazowieckie
Tadeusz z Warszwy. Fikcyjny prawnuk Jana III Sobieskiego
Uprowadzony monarcha ucieka. Porwanie Stanisława Augusta Poniatowskiego
Collegium Nobilium. Odrodzenie polskiej edukacji