Unia Lubelska według Matejki: wiernie oddana czy podmalowana?

Obraz w Muzeum Narodowym w Lublinie

Uroczyste obchody trzechsetnej rocznicy zawarcia unii polsko–litewskiej, zorganizowane w Krakowie w roku 1869,  miały zwrócić uwagę Europy na sytuację Polski i Litwy po upadku powstania styczniowego. Publicznej manifestacji zakazała policja. Jedynym wydarzeniem upamiętniającym jubileusz było eksponowanie od sierpnia do połowy września w krakowskich Sukiennicach obrazu Unia Lubelska Jana Matejki.

1 lipca 1569 roku w Lublinie został podpisany i opieczętowany dokument, który dotychczasową unię personalną pomiędzy Polską i Litwą zamieniał w unię realną. Oba państwa miały odtąd wspólnego monarchę, sejm, walutę, herb, politykę zagraniczną i obronną. W Rzeczpospolitej Obojga Narodów odrębne pozostały: armia, sądownictwo, skarb i urzędy.

Jan Matejko, Unia lubelska, 1869, Muzeum Narodowe w Lublinie (depozyt), Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: Cyfrowe MNW

Jan Matejko zdecydował się ukazać moment składania przez posłów przysięgi. Król Zygmunt August stoi pośrodku zgromadzenia. W uniesionej dłoni trzyma krucyfiks. Monarchę otaczają zwolennicy unii (m.in. biskup wileński Walerian Protasiewicz), jak i jej przeciwnicy (np. Mikołaj Radziwiłł zwany Rudym).

Andrzej Jan Dudrak, Objaśnienie do obrazu „Unia Lubelska”, 2. poł. XIX wieku, Muzeum Narodowe w Krakowie, licencja PD, źródło: Zbiory Cyfrowe MNK

Obecni są działacze związani z ruchem reformacyjnym (Jan Łaski), jak i kontrreformacją (Stanisław Hozjusz). Andrzejowi Fryczowi Modrzewskiemu, wybitnemu pisarzowi, autorowi traktatu O poprawie Rzeczypospolitej, towarzyszy chłop. Jest to odzwierciedlenie głoszonego przez pisarza poglądu o konieczności zrównania w prawach szlachty, mieszczaństwa i chłopów. Anna Jagiellonka, siostra Zygmunta Augusta i przyszła żona Stefana Batorego, to symbol kontynuacji polityki dynastycznej Jagiellonów.

Jan Matejko, Unia lubelska (fragment), 1869, Muzeum Narodowe w Lublinie (depozyt), Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: Cyfrowe MNW

W jednym miejscu spotkali się ludzie o różnym pochodzeniu, poglądach i dążeniach. Łączy ich przynależność do jednej, wspólnej i wolnej ojczyzny. To jest główne przesłanie obrazu Matejki. Artysta dla osiągnięcia tego celu i podkreślenia, że ważne wydarzenia historyczne są sumą rozciągniętych w czasie działań wielu ludzi, umieścił na obrazie osoby, których, z różnych przyczyn, nie było w Lublinie 1 lipca 1569 roku.

Jan Matejko, Unia lubelska (fragment), 1869, Muzeum Narodowe w Lublinie (depozyt), Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: Cyfrowe MNW

Spośród wymienionych powyżej postaci w Lublinie obecni byli tylko Zygmunt August i Stanisław Hozjusz. Przyczynę „niehistorycznego” podejścia Matejki do historii dobrze wyjaśnił Stanisław Tarnowski, biograf artysty: „Historyczny wypadek nie spada z nieba gotowy od razu, on jest przygotowywany całym procesem dążeń i zabiegów różnych ludzi, którzy byli lub nie byli obecni w tej chwili, na tym miejscu, gdzie się fakt ostatecznie dokonał. Do całości zaś faktu należą ci ludzie jako siły, które go poruszyły i powodowały choćby z odległości czasu lub z odległości miejsca. Obraz, który całość takiego faktu wystawić ma prawo powinien wszystkie te siły w swych ramach skupić i pokazać. Wtedy dopiero historyczny obraz będzie prawdziwie samodzielnie stworzonym, nie niewolniczą ilustracją do kroniki, ale skupieniem i odtworzeniem samodzielnym tego, co w kronikach jest rozproszone, rozrzucone, a do całości faktu należy. Wtedy i malarz będzie artystycznym dziejopisem, sędzią niejako i faktu samego, i wszystkich działających w nim sił i pierwiastków”.

Jan Matejko, Unia lubelska (fragment), 1869, Muzeum Narodowe w Lublinie (depozyt), Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: Cyfrowe MNW

Po prezentacji w Krakowie Unia lubelska była pokazywana we Lwowie, Wiedniu, Pradze i Paryżu (podczas Salonu w 1870 r.). W stolicy Francji Matejko został nagrodzony za obraz Orderem Legii Honorowej. W 1877 r. Unia lubelska za 18.000 złotych reńskich zebranych ze składek publicznych została zakupiona dla narodu polskiego.

 

Anna Knapek

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Lublin woj. lubelskie

Najczęściej oglądany obraz Jana Matejki. "Jan Sobieski pod Wiedniem" w zbiorach Muzeów Watykańskich

Prawosławni goście w gotyckiej kaplicy. Freski z kaplicy Trójcy Świętej w Muzeum Narodowym w Lublinie
„Kupili żywych, mogą więc kupić i malowanych”. Obraz Jana Matejki „Rejtan  ― upadek Polski” w Zamku Królewskim w Warszawie
W SAMYM ŚRODKU BITWY PANORAMA RACŁAWICKA W MUZEUM NARODOWYM WE WROCŁAWIU
Kraków płonie!
Krzyżacy pokonani w Krakowie. Pomnik Grunwaldzki i Plac Jana Matejki w Krakowie
Stara księżna na bryle soli. Obraz Jana Matejki Święta Kinga modląca się pośród sądeckich gór w Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce

Niedokończone dzieło, niespełniona obietnica. Obraz Jana Matejki "Śluby Jana Kazimierza" w Muzeum Narodowym we Wrocławiu

Józef Dietl. wizjonerski prezydent Krakowa