Uroczyste obchody trzechsetnej rocznicy zawarcia unii polsko–litewskiej, zorganizowane w Krakowie w roku 1869, miały zwrócić uwagę Europy na sytuację Polski i Litwy po upadku powstania styczniowego. Publicznej manifestacji zakazała policja. Jedynym wydarzeniem upamiętniającym jubileusz było eksponowanie od sierpnia do połowy września w krakowskich Sukiennicach obrazu Unia Lubelska Jana Matejki.
1 lipca 1569 roku w Lublinie został podpisany i opieczętowany dokument, który dotychczasową unię personalną pomiędzy Polską i Litwą zamieniał w unię realną. Oba państwa miały odtąd wspólnego monarchę, sejm, walutę, herb, politykę zagraniczną i obronną. W Rzeczpospolitej Obojga Narodów odrębne pozostały: armia, sądownictwo, skarb i urzędy.
Jan Matejko, Unia lubelska, 1869, Muzeum Narodowe w Lublinie (depozyt), Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: Cyfrowe MNW
Jan Matejko zdecydował się ukazać moment składania przez posłów przysięgi. Król Zygmunt August stoi pośrodku zgromadzenia. W uniesionej dłoni trzyma krucyfiks. Monarchę otaczają zwolennicy unii (m.in. biskup wileński Walerian Protasiewicz), jak i jej przeciwnicy (np. Mikołaj Radziwiłł zwany Rudym).
Andrzej Jan Dudrak, Objaśnienie do obrazu „Unia Lubelska”, 2. poł. XIX wieku, Muzeum Narodowe w Krakowie, licencja PD, źródło: Zbiory Cyfrowe MNK
Obecni są działacze związani z ruchem reformacyjnym (Jan Łaski), jak i kontrreformacją (Stanisław Hozjusz). Andrzejowi Fryczowi Modrzewskiemu, wybitnemu pisarzowi, autorowi traktatu O poprawie Rzeczypospolitej, towarzyszy chłop. Jest to odzwierciedlenie głoszonego przez pisarza poglądu o konieczności zrównania w prawach szlachty, mieszczaństwa i chłopów. Anna Jagiellonka, siostra Zygmunta Augusta i przyszła żona Stefana Batorego, to symbol kontynuacji polityki dynastycznej Jagiellonów.
Jan Matejko, Unia lubelska (fragment), 1869, Muzeum Narodowe w Lublinie (depozyt), Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: Cyfrowe MNW
W jednym miejscu spotkali się ludzie o różnym pochodzeniu, poglądach i dążeniach. Łączy ich przynależność do jednej, wspólnej i wolnej ojczyzny. To jest główne przesłanie obrazu Matejki. Artysta dla osiągnięcia tego celu i podkreślenia, że ważne wydarzenia historyczne są sumą rozciągniętych w czasie działań wielu ludzi, umieścił na obrazie osoby, których, z różnych przyczyn, nie było w Lublinie 1 lipca 1569 roku.
Jan Matejko, Unia lubelska (fragment), 1869, Muzeum Narodowe w Lublinie (depozyt), Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: Cyfrowe MNW
Spośród wymienionych powyżej postaci w Lublinie obecni byli tylko Zygmunt August i Stanisław Hozjusz. Przyczynę „niehistorycznego” podejścia Matejki do historii dobrze wyjaśnił Stanisław Tarnowski, biograf artysty: „Historyczny wypadek nie spada z nieba gotowy od razu, on jest przygotowywany całym procesem dążeń i zabiegów różnych ludzi, którzy byli lub nie byli obecni w tej chwili, na tym miejscu, gdzie się fakt ostatecznie dokonał. Do całości zaś faktu należą ci ludzie jako siły, które go poruszyły i powodowały choćby z odległości czasu lub z odległości miejsca. Obraz, który całość takiego faktu wystawić ma prawo powinien wszystkie te siły w swych ramach skupić i pokazać. Wtedy dopiero historyczny obraz będzie prawdziwie samodzielnie stworzonym, nie niewolniczą ilustracją do kroniki, ale skupieniem i odtworzeniem samodzielnym tego, co w kronikach jest rozproszone, rozrzucone, a do całości faktu należy. Wtedy i malarz będzie artystycznym dziejopisem, sędzią niejako i faktu samego, i wszystkich działających w nim sił i pierwiastków”.
Jan Matejko, Unia lubelska (fragment), 1869, Muzeum Narodowe w Lublinie (depozyt), Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: Cyfrowe MNW
Po prezentacji w Krakowie Unia lubelska była pokazywana we Lwowie, Wiedniu, Pradze i Paryżu (podczas Salonu w 1870 r.). W stolicy Francji Matejko został nagrodzony za obraz Orderem Legii Honorowej. W 1877 r. Unia lubelska za 18.000 złotych reńskich zebranych ze składek publicznych została zakupiona dla narodu polskiego.
Anna Knapek
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
