Zaczarowany fortepian

"Bal w Hôtel Lambert w Paryżu (Polonez Chopina)" Teofila Kwiatkowskiego z Muzeum Narodowego w Poznaniu

Podczas pobytu na Majorce Chopinowi miała się ukazać romantyczna wizja: pochód polskich rycerzy sunący w takt poloneza. Podobno właśnie ta historia zainspirowała potem malarza Teofila Kwiatkowskiego.

 

Teofil Kwiatkowski osiadł w Paryżu po upadku powstania listopadowego. Szybko trafił do środowiska polskich emigrantów skupionych wokół Hôtel Lambert, a książę Adam Jerzy Czartoryski objął młodego artystę mecenatem. Zaprzyjaźnił się także z Adamem Mickiewiczem i Fryderykiem Chopinem, których niejednokrotnie portretował. Wizerunków kompozytora namalowanych przez Kwiatkowskiego, nierzadko powtarzanych w różnych wersjach, zachowało się kilkadziesiąt. Do najbardziej znanych należy portret pośmiertny Chopina, rozpowszechniony także w formie litografii.

Teofil Kwiatkowski, Bal w Hôtel Lambert w Paryżu (Polonez Chopina), 1859, Muzeum Narodowe w Poznaniu, licencja PD, źródło: media społecznościowe muzeum

Nad Balem w Hôtel Lambert w Paryżu, nazywanym także Polonezem Chopina, Kwiatkowski zaczął pracować już po śmierci przyjaciela. Na przestrzeni lat wracał do tego tematu wiele razy. Różne warianty oraz szkice przygotowawcze zachowały się między innymi w muzeach narodowych w Warszawie i Krakowie oraz w Bibliotece Polskiej w Paryżu. Za najpełniejszą zachowaną wersję tej symbolicznej sceny uznaje się dziś kompozycję z 1859 roku, przechowywaną w Muzeum Narodowym w Poznaniu, o wymiarach 61,5 na 125,7 centymetra.

Teofil Kwiatkowski, Polonez Chopina, po 1862, Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: Cyfrowe MNW

Ukazany z profilu Chopin siedzi po prawej stronie przy fortepianie. W pianistę wpatruje się bosa, ubrana na biało dziewczynka o jasnych warkoczach – zapewne symbol natchnienia przybywającego z rodzimych, polskich stron. Przez środek sali ciągnie korowód postaci tańczących poloneza. Bogate suknie dam mieszają się ze szlacheckimi kontuszami i skrzydłami husarii. Gdy przyjrzymy się bliżej postaciom w fantazyjnych kostiumach, dostrzeżemy w nich widma bohaterów przybywających z dawnej Rzeczypospolitej. Grupę prowadzi Zawisza Czarny w pełnej zbroi.

Teofil Kwiatkowski, Fryderyk Chopin na łożu śmierci, po 17 października 1849, Muzeum Fryderyka Chopina w Warszawie, licencja PD, źródło: katalog cyfrowy muzeum

Za plecami kompozytora zgromadziły się bliskie mu osoby. Mickiewicz kłania się damom. Przez lata uważano, że ciemnowłose kobiety to Marcelina z Radziwiłłów Czartoryska (utalentowana uczennica Chopina) oraz pisarka George Sand (jego ukochana). Według nowszej interpretacji stojąca postać to jednak nie francuska pisarka, ale Ludwika Jędrzejewiczowa, siostra pianisty. Wskazywałoby na to zestawienie jej wizerunku z obrazem Kwiatkowskiego Ostatnie chwile Fryderyka Chopina, na którym artysta ukazał umierającego muzyka w otoczeniu rodziny i przyjaciół. Rzeczywiście podobieństwo między postaciami jest wyraźne: widzimy ten sam lekko orli nos i fryzurę z pasmem włosów upiętym pod uszami. Artysta w niemal identyczny sposób przedstawił na obu kompozycjach także samego siebie – stojącego w półcieniu, widocznego z lewego profilu.

Teofil Kwiatkowski, Ostatnie chwile Fryderyka Chopina, 1849–1850, Muzeum Fryderyka Chopina w Warszawie, licencja PD, źródło: media społecznościowe muzeum

Na balkonie w głębi przygrywa akompaniująca Chopinowi orkiestra. Choć Kwiatkowski przeniósł scenę w mury fantastycznej świątyni, bale w Hôtel Lambert odbywały się naprawdę. Założone w 1834 roku Towarzystwo Dobroczynności Dam Polskich organizowało biletowane przyjęcia charytatywne na rzecz rodaków na emigracji. Na czele Towarzystwa stała Anna z Sapiehów Czartoryska. Od 1844 roku bale urządzano właśnie w słynnej rezydencji na Wyspie Świętego Ludwika. W lutym tamtego roku wydawany we francuskiej stolicy „Dziennik Narodowy” z dumą donosił: „Bal był tak świetny, jakiego już od dawna, podług samych Francuzów, nie widziano w Paryżu”. Gazeta podkreślała spodziewany wysoki dochód ze sprzedawanych po 20 franków biletów.

Teofil Kwiatkowski, fot. nieznany, 1855, Polska Akademia Umiejętności, licencja PD, źródło: PAUart

Rodzinę Czartoryskich malarz sportretował po lewej stronie. W tej grupie można rozpoznać Adama Jerzego Czartoryskiego (dostojny starzec w złotym płaszczu) oraz jego córkę Izabelę Działyńską (kolekcjonerka sztuki, która wkrótce przebuduje zamek w Gołuchowie) z mężem Janem Kantym Działyńskim ukazanym w zbroi – choć niektórzy uznają tę postać za jej brata Witolda Czartoryskiego. Dalej stoją żona księcia – Anna, jego syn Władysław (przyszły założyciel Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie) z żoną Marią Amparo (córka hiszpańskiej królowej regentki) oraz druga synowa Maria, żona Witolda (okryta czerwonym płaszczem z motywem Pogoni – herbem zarówno Czartoryskich, jak i Wielkiego Księstwa Litewskiego).

Teofil Kwiatkowski, Portret Fryderyka Chopina w stroju domowym, około 1843, Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: Cyfrowe MNW

Nierealność romantycznej wizji podkreśla wybrana przez Kwiatkowskiego technika, czyli akwarela i gwasz. Półprzezroczyste plamy barw dodają lekkości, a ukazane postaci wydają się jakby niematerialne. Artysta często posługiwał się farbami wodnymi. Doskonale nadawały się do wykonywania szybkich notatek malarskich, pozwalając dyskretnie uchwycić kameralną scenę, na przykład z Chopinem w stroju domowym. Kwiatkowski często malował także pamiątkowe akwarele przeznaczone do sztambuchów.

Karolina Dzimira-Zarzycka

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

"Trzeba robić swoje" i… napisać trzytomową biografię Chopina, czyli Ferdynanda Hoesicka uparte dążenie do celu

Jak grać (Chopina), żeby wygrać? 31 lat po największym skandalu Konkursu Chopinowskiego młodzi pianiści znów stają w szranki

Kłopotliwa przesyłka? Serce Fryderyka Chopina.
"Boleję na fortepianie, rozpaczam." Etiuda Rewolucyjna Fryderyka Chopina
Nauczyciel Chopina autorem opery. Król Łokietek czyli Wiśliczanki Józefa Elsnera.
Kult kultu Chopina – czym jest, a czym nie jest Żelazowa Wola

„Czemuż nie mogę w ptaszka zmienić siebie…”. Chopin, emigracja i ceramiczny ptak ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni

Chorowity młodzieniec w podróży do wód. Kuracja i pobyt Fryderyka Chopina w uzdrowisku Bad-Reinerz (Duszniki-Zdrój)

Jak rzeźbiarz może złożyć hołd kompozytorowi? Losy pomnika Fryderyka Chopina w Łazienkach Królewskich w Warszawie

Pod Kaliszem czy nad Loarą? Izabela Działyńska i Zamek w Gołuchowie – oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu