Pastelowa Panna…

"Madonna Wiejska" Stanisława Wyspiańskiego z Muzeum Mazowieckiego w Płocku

Młoda kobieta czule tuląca do piersi niemowlę ciepło i odważnie spogląda na widza. Wyłania się z dzikiego gaju, w którym rozedrgane łodygi i kwiaty lilii spowijają jej postać. Kim jest ta tajemnicza panna, od której bije nieziemski blask? Odświętnie ubraną wiejską gospodynią pozującą malarzowi gdzieś na tle nieokiełznanej przyrody? To Madonna, ale jakże odmienna od tradycyjnego wizerunku Matki Bożej z Dzieciątkiem. Jedynie świetlisty nimb okalający Jej postać sugeruje Ich boskie pochodzenie.

 

Spośród licznych wizerunków Matki Bożej, znanych z wielkich dzieł malarstwa i rzeźby, w ikonografii chrześcijańskiej wyróżniają się dwa charakterystyczne typy Jej wizerunku.

Pietà – Matka Boża trzymająca na kolanach ciało zmarłego na krzyżu Syna – Chrystusa i Madonna z Dzieciątkiem trzymająca na rękach niemowlę – małego Jezusa. Jako ta druga zazwyczaj była ukazywana w majestacie chwały należnej postaciom boskim, z atrybutami niebiańskiej królowej, upozowana i hieratyczna. Ten wizerunek posiada również swoje liczne odmiany zapisane w ikonografii maryjnej świata wschodnio- i zachodniochrześcijańskiego. Często była odziana w białą suknię i błękitny welon dokładnie zasłaniający jej włosy. Barwy stroju miały symbolizować dziewiczą czystość i niewinność Najświętszej Panienki.

Stanisław Wyspiański, Madonna Wiejska, 1904, Muzeum Mazowieckie w Płocku, fot. Dariusz Krakowiak, Archiwum Muzeum Mazowieckiego w Płocku

W przypadku obrazu z kolekcji Muzeum Mazowieckiego w Płocku Wyspiański odstąpił od ikonograficznego kodu Madonny. W podobny sposób artysta „uczłowieczył” Matkę Bożą w obrazie Caritas z Muzeum Narodowego w Warszawie. Tutaj sięgnął dalej, przedstawiając ją jako wiejską dziewczynę o rozwianych na wietrze włosach blond, odzianą w białą suknię nakrytą iskrzącym się od jaskrawych barw wzorzystym szalem przypominającym raczej chustę w popularnym dzisiaj stylu etno, a nie strój Madonny. Niemowlę, które tuli do siebie, jest zwrócone do widza tyłem, pokazując jedynie nagie plecki i pośladki. Ten niczym nieskrępowany widok bardziej niż święty obraz przypomina ukradkiem podejrzaną scenę macierzyństwa w jej intymnym wymiarze, wynoszoną do rangi misterium. 

Dlaczego akurat ludowa stylizacja Maryi przypadła artyście do gustu? Czy jako jedyny malarz młodopolski podjął się zobrazowania Madonny w ten właśnie sposób? Zamiłowanie do rodzimego folkloru najpełniej rozkwitło na przełomie XIX i XX wieku. Nurt ten, zwany potocznie chłopomanią, oprócz dziedzin sztuk plastycznych opanował również muzykę, literaturę i teatr. Narodził się na kanwie poszukiwań polskiego stylu narodowego czerpiącego inspirację z folkloru zakopiańskiego. W tym szczególnym czasie, gdy Polska nadal jeszcze była wymazana z mapy Europy, styl ten miał stanowić wzór dla twórczości polskich artystów.

Giovanni Bellini, Madonna z Dzieciątkiem, 1475-1479, Gallerie dell’Accademia w Wenecji, licencja PD, Wikipedia Commons

W obu kompozycjach Wyspiański chciał nadać wizerunkowi Madonny oswojone, rodzime oblicze, stąd Jej udomowienie widoczne w swobodnej pozie i nietypowej charakteryzacji Maryi. Przyrównując Ją do zatroskanych, kochających ziemskich matek, zwrócił uwagę na Jej człowieczeństwo i ziemskie pochodzenie. Mimo boskiego statusu była przecież człowiekiem z krwi i kości. Tak samo kochającą i odczuwającą ból oraz cierpienie matką. Rysy twarzy Madonny z płockiego obrazu przypominają oblicze żony Wyspiańskiego – Teofili Pytko, prostej kobiety z ludu. W obu obrazach autor zastosował jako tło dekoracyjnie potraktowaną roślinność o charakterystycznej, płynnej, wijącej się linii, która przybliża nas do stylistyki art nouveau, popularnej na przełomie XIX i XX wieku również wśród artystów młodopolskich, do których czołówki zaliczał się Wyspiański.

Stanisław Wyspiański, Caritas (Madonna z Dzieciątkiem), 1904, Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, Cyfrowe MNW

Inspiracją dla wizerunku z Muzeum Mazowieckiego w Płocku był motyw Madonny z Dzieciątkiem podczas koronacji, z polichromii wykonanej do kościoła Ojców Franciszkanów w Krakowie, zdobiący jedną ze ścian prezbiterium. Polichromię artysta realizował od maja do listopada 1895 roku na zlecenie przeora zakonu.

Pastelową wersję Madonny z polichromii franciszkańskiej, jako replikę autorską tego motywu, znaną dziś pod tytułem Madonna Wiejska, Wyspiański stworzył w 1904 roku dla swego długoletniego lekarza, zleceniodawcy, przyjaciela prof. Juliana Nowaka. Obraz pierwotnie znajdował się w jego kolekcji. Dzieło zostało zakupione do zbiorów płockich w 1970 roku. Obecnie jest prezentowane na ekspozycji stałej poświęconej sztuce przełomu XIX i XX wieku w kamienicy secesyjnej Muzeum Mazowieckiego w Płocku.

Małgorzata Szadkowska

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Skandal w teatrze. Premiera "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Miejskim w Krakowie

Od skrobi ziemniaczanej do cyfry. Bronowice Stanisława Wyspiańskiego na autochromie z Muzeum Historii Fotografii w Krakowie
Wizja, która została odrzucona. Projekty witraży do katedry na Wawelu autorstwa Stanisława Wyspiańskiego z Muzeum Narodowego w Krakowie