Róża z salonu

Obraz Józefa Mehoffera „Róża Saronu – Fantazja ornamentalna”  ze zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku

Młoda kobieta w wydekoltowanej czarnej sukni balowej została przedstawiona tak, jakby malarz, próbując zatrzymać czas, uchwycił moment relaksu i wytchnienia – z dala od zgiełku i gości obecnych na balu. Stąd jej swobodna poza – kokieteryjnie opadające ramiączko sukni odsłania nagie ramię portretowanej. Piękna modelka prezentuje szyk szalonych lat dwudziestych XX wieku.

 

Po zakończeniu I wojny światowej w dziedzinie damskiej mody dokonała się prawdziwa rewolucja. Panie zaczęły nosić suknie odsłaniające nie tylko kostkę, ale sięgające nie dalej niż za kolana. Przyglądając się portretowi Zofii Minderowej pędzla Józefa Mehoffera, na pierwszy rzut oka widzimy, iż kobieta jest ubrana w długą do ziemi, szykowną suknię balową z trenem. Jednak po wnikliwej obserwacji zauważymy, że to nie suknia sięga podłogi, lecz leżący na kolanach długi czarny szal, który – owinięty wokół bioder – sprawia złudzenie trenu sukni. Według ówczesnych trendów modowych tren był echem minionej epoki i mógł pojawiać się jedynie w sukni ślubnej. Być może zatem w ten sposób artysta chciał nam powiedzieć coś więcej o modelce i jej zamiłowaniu do mody?

Józef Mehoffer, Róża Saronu – Fantazja ornamentalna, 1923, Muzeum Mazowieckie w Płocku, fot. Dariusz Krakowiak, Archiwum Muzeum Mazowieckiego w Płocku

Zofię Minderowę (1894–1945) nazwalibyśmy dziś kreatorką mody. Słynęła z atrakcyjnej aparycji i czarującego usposobienia. Należała do śmietanki towarzyskiej Krakowa i bywała częstym gościem w salonie Mehofferów, zapraszana przez żonę artysty (również malarkę). Kobieta została ukazana na tle ozdobnej makaty o motywach orientalnych. Artysta wzorował się na kotarze z synagogi (parochecie), którą posiadał w swojej kolekcji. Czy w ten sposób chciał podkreślić żydowskie pochodzenie Zofii Minderowej? Podobną rolę mógł odgrywać tytuł dzieła, budzący starotestamentowe skojarzenia. Sformułowanie „Róża Saronu” jest etymologicznie związane z Biblią. Występuje w Pieśni nad Pieśniami i między innymi nawiązuje do wątku erotycznego, symbolizując kochankę bądź kochanka.

Józef Mehoffer, Róża Saronu – Portret Zofii Minderowej, 1923, w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, źródło: Pracownia Fotograficzna Muzeum Narodowego w Krakowie

Spokój bijący z portretu nie zapowiada tragicznych losów Zofii Minderowej podczas II wojny światowej. Urodzona w żydowskiej rodzinie, w domu krakowskiego fotografa Wilhelma i Antoniny Kleinbergów, od dziecka uzdolniona artystycznie, ukończyła szkołę krawiecką w Pradze, by w Krakowie przy ulicy Gołębiej 3 prowadzić szeroko cenioną, luksusową pracownię krawiecką, zwaną też domem mody. Jej mężem był Izydor Minder z zawodu adwokat. Podczas okupacji Zofia została rozdzielona z mężem i synem. Mieszkając w getcie, pomagała bratowej Alicji Kleinberg, która ukrywała się w Rabce wraz z dwiema córkami. Prowadziła również tym czasie zakład krawiecki, ceniony przez Niemki. Dzięki jej wstawiennictwu jedna z klientek (sekretarka pracująca w kancelarii gubernatora Hansa Franka) zatrudniła w swoim domu jako służącą Żydówkę, która w ten sposób przeżyła wojnę, tuż pod okiem hitlerowców. Po likwidacji krakowskiego getta Zofia trafiła do obozu w Płaszowie, stamtąd do Auschwitz-Birkenau, aż wreszcie do kobiecego obozu w Stutthof (Sztutowie), gdzie zginęła podczas likwidacji tego miejsca przez Niemców w styczniu 1945 roku.

Józef Mehoffer, Dziwny ogród, 1903, Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, Wikimedia Commons

Obraz Róża Saronu powstał w 1923 roku i – choćby w związku z wizerunkiem portretowanej – stanowi dokumentację ikonograficzną ówczesnej mody. Pod względem stylistycznym pozostaje jednak echem minionego okresu. W tym portrecie wszystko zdaje się podporządkowane zasadzie decorum. Regule, którą w swej twórczości stosował Józef Mehoffer, pozostając pod wpływem modnego na przełomie wieków stylu secesyjnego. Jako artysta uprawiający szereg dyscyplin plastycznych – od malarstwa poprzez grafikę, na projektach witraży, scenografii czy mebli skończywszy – był jednym z głównych przedstawicieli Młodej Polski. W swej twórczości łączył symbolizm z oryginalną formułą dekoracyjności, która wyrastając ze stylistyki secesyjnej hołdującej naturze i bogactwu dekoracji, objawiała się zamiłowaniem do przedstawiania strojów, tkanin, przepełnionej światłem i kolorem przyrody, wijących się roślin czy fantazyjnych ornamentów. Róża Saronu – Fantazja ornamentalna stanowi kwintesencję stylu artysty.

Józef Mehoffer, Portret żony artysty, Jadwigi z Janakowskich, 1907, Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: Cyfrowe Muzeum Narodowe

Obraz jest jedną z dwóch (znajdujących się w zbiorach muzealnych) wersji wizerunku krakowskiej projektantki mody, pędzla Mehoffera. Dzieło do końca życia stanowiło własność artysty. Od wersji portretu z Muzeum Narodowego w Krakowie, który powstał na zlecenie rodziny Zofii prawdopodobnie jako pierwszy, różni się szczegółami w rysach twarzy modelki i smukłości jej figury, detalami wiszącej tkaniny oraz pojawieniem się dywanu. Dekoracyjna makata, stanowiąca tło dla portretowanej, miała być inspiracją dla drugiego członu tytułu dzieła – Fantazja ornamentalna. Jego pomysłodawcą był syn malarza, doktor Zbigniew Mehoffer, który stworzył to określenie w latach sześćdziesiątych XX wieku na potrzeby organizowanej wówczas przez Muzeum Narodowe w Krakowie monograficznej wystawy ojca. Obraz funkcjonował w obiegu wystawienniczym, prezentowany przez autora na licznych wystawach. W 1969 roku został zakupiony od jego syna do zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku, w którym jest prezentowany na ekspozycji stałej poświęconej sztuce przełomu XIX i XX wieku.

Małgorzata Szadkowska

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Pastelowa Panna…"Madonna Wiejska" Stanisława Wyspiańskiego z Muzeum Mazowieckiego w Płocku

Wizja, która została odrzucona. Projekty witraży do katedry na Wawelu autorstwa Stanisława Wyspiańskiego z Muzeum Narodowego w Krakowie

Wiosna Botticellego w okopach wojny bolszewickiej. Obraz Adama Bunscha "Karabinowa kula" z Muzeum Narodowego w Warszawie

Architektura secesyjna. Cechy stylu
Piżama plażowa – letni "must-have" międzywojennych elegantek, czyli kilka słów o najwygodniejszym stroju na wakacje

Cekiny na tanecznym parkiecie. Międzywojenna suknia do tańca z Muzeum Warszawy

Modna „Pani” w międzywojennej Gdyni. Główka modniarska ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni

Haczyki i szczypce. Zapomniane akcesoria elegantki ze zbiorów Muzeum Warszawy