Polska para królewska przetrzymywana w Sztokholmie

O dwóch zrabowanych przez Szwedów pracach Giovanniego Francesca de Rossiego

Wykonane z drogiego kamienia 120-centymetrowe popiersia pary królewskiej, stojące w Pałacu Kazimierzowskim, musiały wywierać w XVII wieku wrażenie. Zwłaszcza na szwedzkich żołnierzach, którzy podczas II wojny północnej, zwanej potopem, rabowali Rzeczpospolitą na ogromną skalę.

 

Rabunków w czasie potopu szwedzkiego dokonywano w zaplanowany i systematyczny sposób. Jednym z celów najazdu było zniszczenie ośrodków kulturowych i ideologicznych na ziemiach polskich. Zdobyte łupy miały jednocześnie przyczynić się do rozwoju Szwecji. Potrzeba sprawdzenia liczby i stanu zachowania rzeczy na każdym etapie transportu wiązała się z prowadzeniem skrupulatnej dokumentacji. Dzięki temu do dziś dysponujemy inwentarzami zabranych przedmiotów. W jednym ze spisów obiektów wywiezionych z Warszawy, w jego pierwszej, najobszerniejszej części pod tytułem Effterskrefne Saker som äre ifrån Warsov kombne och inventerades mr. Johan Klein till A:o 1656 Såsom och nu inventeras Sr. Anders Andersson d. 9 Martij A:o 1657 (Spisane rzeczy, które pochodzą z Warszawy i zostały zinwentaryzowane przez pana Johana Kleina do roku 1656, jak również teraz spisane przez Andresa Anderssona w dniu 9 marca 1657 r.) znajduje się interesujący punkt wspominający „dwie rzeźby króla i królowej Polski w alabastrze”. Oczywiście opisy zawarte w inwentarzu są enigmatyczne i nie zawsze pozwalają na identyfikację spisywanych przedmiotów, lecz w tym wypadku można pokusić się o zaryzykowanie tezy, iż są to popiersia Ludwiki Marii i Jana II Kazimierza, autorstwa Giovanniego Francesca de Rossiego, zmarłego po 1680 roku.

Giovanni Francesco de Rossi, Popiersie Ludwiki Marii, około 1651, marmur, 122 x 34 cm, Muzeum Narodowe w Sztokholmie, nr inw. NMGrh 2430

Rossi przybył do Polski z Rzymu, gdzie pracował jako rzeźbiarz. Jego pierwszą pracą na rzecz polskiego dworu królewskiego było popiersie Jana II Kazimierza wykonane z kosztownego marmuro bianco statuario, a więc materiału, w których chętnie rzeźbiono na przykład w Rzymie. W rachunkach dworskich pod datą 8 października 1651 roku znajduje się wpis: „Skulptorowi kamiennikowi Włochowi za konterfekt kamienny Króla J[ego]M[oś]ci i dwie sztuce gliniane fl[orenów]. 300. Temuż na drogę do Warszawy fl[orenów]. 150. Facit [co czyni, daje] fl[orenów]. 450”. Wpis ten określa więc czas powstania popiersi na 1651 rok oraz pokazuje, że Rossi musiał do Warszawy dojechać. Prawdopodobnie podróżował z Gdańska, gdyż wówczas rzeźbiarz właśnie tam pracował.

Jan II Kazimierz został przedstawiony w zbroi płytowej, przez którą jest przewiązana szarfa. Pierś monarchy zdobi order Złotego Runa. Rzeźbiarz uchwycił pojedyncze zmarszczki na twarzy króla, a sama głowa jest lekko pochylona do przodu, co sprawia wrażenie zmęczenia. Mniej więcej w tym samym czasie powstało także popiersie Ludwiki Marii Gonzagi, żony Jana Kazimierza i jednocześnie wdowy po Władysławie IV. Stylistyka rzeźby odbiega od przedstawień monarchiń. Powinniśmy spodziewać się naszyjnika i nakrycia głowy, nie zaś loków opadających na nagie ramiona i sukni z dekoltem, co nie należało raczej do kanonu pokazywania królowych.

Giovanni Francesco de Rossi, Popiersie Jana II Kazimierza, około 1651, marmur, 121,5 x 34 cm, Muzeum Narodowe w Sztokholmie, nr inw. NMGrh 2429

Przedstawienia króla i królowej trafiły do Pałacu Kazimierzowskiego (Villa Regia), który został wzniesiony na przełomie lat trzydziestych i czterdziestych XVII wieku z przeznaczeniem na rezydencję Władysława IV, następnie zaś Jana II Kazimierza. Podczas potopu szwedzkiego rzeźby zrabowano. Obecnie stanowią część kolekcji Muzeum Narodowego w Sztokholmie.

Mogłoby się wydawać, że o rabunkach z okresu potopu wiemy już dużo, a tymczasem nie mamy często świadomości, które przedmioty przechowywane w muzeach naszego północnego sąsiada pochodzą z Rzeczypospolitej. Nadal działamy nieco po omacku i dlatego niezbędne jest stworzenie bazy poloników, w której skład wejdą także łupy wojenne.

Katarzyna Wagner

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Sztandar Karola II Gustawa. Bezcenna pamiątka z okresu potopu w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Włoski rękopis w rękach królów Polski. Tajemnicze dzieje tzw. Modlitewnika Królowej Bony ze zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie

Karol Gustaw ucieka z Sandomierza
Nie tylko potop szwedzki. Malowidła z Sali Rycerskiej na Jasnej Górze
Braterski spór o koronę. Jan Kazimierz Waza królem Polski
Francuzka w Polsce. Wjazd Ludwiki Marii do Gdańska w 1646 roku z okazji jej zaślubin z Władysławem IV

Niedokończone dzieło, niespełniona obietnica. Obraz Jana Matejki "Śluby Jana Kazimierza" w Muzeum Narodowym we Wrocławiu

Mechaniczna ręka a potop. Proteza zrabowana przez Szwedów z warszawskiego arsenału w zbiorach Zbrojowni Królewskiej w Sztokholmie

Paweł Guldeniusz. Nieprzeciętny aptekarz toruński