Zbroja „Pioruna”

Pamiątka po wybitnym hetmanie w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego

Na wystawie stałej Muzeum Wojska Polskiego, w części poświęconej czasom nowożytnym i uzbrojeniu husarskiemu, uwagę zwiedzających przykuwa ogromnych rozmiarów zbroja, tak zwana trzyćwierciowa. Łączona jest z Krzysztofem Mikołajem Radziwiłłem „Piorunem”. Został on bez wątpienia najwybitniejszym wodzem spośród licznych przedstawicieli tego znamienitego litewskiego rodu. Zapisał się w historii jako znakomity kawalerzysta i zagończyk, który z równą łatwością gromił Moskali i Szwedów.

 

Przyszły hetman wielki litewski urodził się w 1547 roku. W latach sześćdziesiątych rozpoczął żołnierską służbę w Inflantach, strategicznie newralgicznym regionie położonym na terenach obecnej Łotwy i Estonii, o który w XVI wieku zbrojny spór toczyły Rzeczpospolita, Szwecja i państwo moskiewskie. Z Inflantami „Piorun” związał się na długie dziesięciolecia, tu również odniósł swoje najwspanialsze zwycięstwo. Ale po kolei.

Krzysztof Mikołaj Radziwiłł, autor Michał Jan Mierewald, miedzioryt z 1639 roku, rytował G.J. Delphius, Delft, Holandia, Muzeum Wojska Polskiego

W 1564 roku, pod bacznym okiem ojca Mikołaja Radziwiłła „Rudego”, uczestniczył w zwycięskiej bitwie z Rosjanami pod Czaśnikami nad rzeką Ułą. W 1572 roku został hetmanem polnym litewskim. W drugiej połowie lat siedemdziesiątych zaangażowany w obronę Inflant przed carem Iwanem IV Groźnym, musiał przed nim uchodzić, ale szybko powrócił jako uczestnik imponujących rozmachem kampanii króla Stefana Batorego, prowadzonych w latach 1579–1581. Radziwiłł wziął udział we wszystkich trzech wyprawach Batorego i w każdej odniósł osobiste sukcesy. Zapamiętano przede wszystkim przeprowadzenie spektakularnego, błyskawicznego zagonu kawaleryjskiego (stąd przydomek „Piorun”), który dotarł aż nad Wołgę i spowodował tak wielki paraliż państwa moskiewskiego, iż car nie był w stanie przyjść z pomocą obleganemu przez Batorego Pskowowi. Mimo iż twierdza oparła się armii polsko-litewskiej, to zawarty w 1582 roku rozejm w Jamie Zapolskim stanowił wielki sukces Rzeczypospolitej, która odzyskała Inflanty.

Zbroja przypisywana Krzysztofowi Mikołajowi Radziwiłłowi zwanemu Piorunem, Muzeum Wojska Polskiego

Niestety nie na długo, albowiem już na początku XVII wieku musiała stawić czoło Szwedom, których także kusił ten strategiczny region. W trakcie zmagań z najeźdźcami z Północy talent wojenny Krzysztofa Radziwiłła, od 1589 roku hetmana wielkiego litewskiego, objawił się po raz kolejny. W wydanych w 1850 roku we Lwowie, Stanisławowie i Tarnowie Żywotach hetmanów Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego zapisano: „Ostatnie świetne czyny tego hetmana, sławnego męztwem i szczęściem wojennem były r. 1601 przeciwko Szwedom w Inflanciech, tam pod Kokenhauzen [23 czerwca – M.M.] znacznie ich poraził, 4000 trupem na placu położył, działa zabrał, obóz i twierdzę zdobył i Kiesią [Kieś – M.M.] odebrał”. W tej walnej bitwie stoczonej nad brzegami Dźwiny udział wziął między innymi Jan Karol Chodkiewicz, podówczas pułkownik. Doświadczenie zdobyte pod Kokenhausen zaprocentowało kilka lat później, gdy Chodkiewicz, już jako hetman, gromił armię króla Szwecji Karola IX Sudermańskiego pod Kircholmem. Dla Radziwiłła było to z kolei ostatnie wielkie zwycięstwo. Schorowany wódz wycofał się wkrótce z Inflant, przekazując dowództwo hetmanowi wielkiemu koronnemu Janowi Zamoyskiemu. Umarł w 1603 roku.

Bitwa pod Kokenhausen 23 czerwca 1601 roku, osiemnastowieczna kopia sporządzona na podstawie oryginalnego rysunku Tomasza Makowskiego lub miedziorytu Jacoba Lauro z początku XVII wieku, Muzeum Wojska Polskiego

Zbroja należąca według tradycji do Krzysztofa Mikołaja Radziwiłła zalicza się do tak zwanych osłon folgowych, popularnych na przełomie XVI i XVII wieku w Europie Zachodniej, ale także w Rzeczypospolitej i na Węgrzech. Z uwagi na charakterystycznie zachodzące na siebie folgi, czyli poziome pasy profilowanych i łączonych nitami stalowych płyt, oraz podobieństwo zbroi do chitynowego pancerza skorupiaka wodnego, w Niemczech osłona ta zwała się Krebsharnish – zbroja rakowa. Konstrukcja stała się wzorem dla wczesnych płytowych zbroi husarskich.

Ruiny zamku Kokenhausen (obecnie łotewskie Koknese), w którym w 1601 roku broniła się polsko-litewska załoga. Miasto zajęte było przez Szwedów. To właśnie pod jego murami Krzysztof Radziwiłł „Piorun” rozgromił 23 czerwca armię dowodzoną przez Carla Carlssona Gyllenhielma, fot. Michał Mackiewicz

 

Egzemplarz z Muzeum Wojska Polskiego (MWP) waży około 47 kilogramów i składa się z przyłbicy z ruchomą zasłoną, napierśnika z przechodzącą pośrodku wzmacniającą ością oraz naplecznika, naręczaków (zestaw osłon kończyn górnych), fartucha, taszek (osłony górnej części uda), nabiodrków i rękawic. Folgi są połączone mosiężnymi nitami, natomiast napierśnik z naplecznikiem spajają śruby. Przyłbicę zdobi na szczycie grzebień z ornamentem sznurowym. Części stalowe są polerowane. Ciekawostkę stanowią dodatkowe otwory wentylacyjne umieszczone w podbródku i z tyłu dzwonu, ponadto tylna lewa część dzwonu została wzmocniona blachą. Być może to ślad naprawy po uszkodzeniu w walce, albowiem hetman słynął z odwagi i często uczestniczył w bezpośrednich starciach. Skromna dekoracja, a także grubość blach i solidność konstrukcji wskazują, że mamy do czynienia z uzbrojeniem wybitnie bojowym. Zbroja trafiła do zbiorów MWP w 1945 roku. Jej historia skrywa przed nami jeszcze wiele tajemnic, niemniej pozostaje symbolem epoki genialnych wodzów Rzeczypospolitej Obojga Narodów i niepokonanej armii gromiącej nieprzyjaciół w bitwach na otwartym polu.

Michał Mackiewicz

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Beresteczko – muzeum pola bitwy. Unikatowa kolekcja militariów z siedemnastowiecznego pobojowiska

Mechaniczna ręka a potop. Proteza zrabowana przez Szwedów z warszawskiego arsenału w zbiorach Zbrojowni Królewskiej w Sztokholmie

Nipokorne miasto. Wojna króla Stefana Batorego z Gdańskiem

Z półksiężycem na czapce. Mundur ułana Pułku Jazdy Tatarskiej ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego

Cenne pamiątki po Pierwszym Marszałku Polski. Kurtka i czapka Józefa Piłsudskiego w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego

Ułan jak malowany. Mundur 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego

W kurtce koloru "Feldgrau", ale z orłem na rogatywce. Mundury Wojska Wielkopolskiego w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Szabla Batorego. Kunsztowny oręż pogromcy Iwana Groźnego ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Sztandar Karola II Gustawa. Bezcenna pamiątka z okresu potopu w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Sztucer dla strzelców. Unikatowa broń z królewskiej manufaktury w Kozienicach w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Moskiewski bechter. Zagadka carskiego pancerza ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego