Tamburyn z polskiej wioski

Bębenek – tak zwany jednoręczniak Stanisława Klejnasa ze zbiorów Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu

Wykonał go ludowy muzykant z dawnej ziemi rawskiej. Upiększył „na łowicko” kolorowym malunkiem. Grano na nim, z wigorem, w jego kapeli. W latach osiemdziesiątych XX wieku zarejestrował go w filmie artysta malarz i badacz muzyki ludowej. Dziś to intrygujące narzędzie muzyczne jest obiektem muzealnym stale eksponowanym w szydłowieckim zamku.

 

Włoskie tamburino (tamburyn), zwane też bębenkiem baskijskim, do Europy przywędrowało z Azji, zyskując szybko popularność. Najczęściej towarzyszyło muzyce tanecznej. W XIX wieku pojawiło się w muzyce orkiestrowej, wzbogacając jej kolorystykę. Na obrazach znanych mistrzów często widnieje w rękach powabnych tancerek o południowej urodzie. W polskim instrumentarium ludowym to narzędzie muzyczne, należące do grupy tak zwanych membranofonów, także znalazło swoje miejsce. Niektóre przykłady, jak chociażby te z szydłowieckiej kolekcji, pokazują, że miewa specyficzne oblicza. Bębenek, tak zwany jednoręczniak – oryginalne, jednomembranowe narzędzie z rączką, został wykonany w 1960 roku przez syna owczarza i skrzypka Stanisława Klejnasa (1905–1988) z miejscowości Raducz w powiecie skierniewickim. Klejnas od trzynastego roku życia grał do tańca w karczmach i na weselach, od lat sześćdziesiątych XX wieku stając się bardzo popularnym skrzypkiem. Pod koniec życia uczył dzieci i rzeźbił. W 1977 roku został laureatem Nagrody imienia Oskara Kolberga. Pozostawił po sobie ciekawe instrumenty i narzędzia muzyczne dające świadectwo jego dużej wyobraźni artystycznej.

Stanisław Klejnas, bębenek jednomembranowy, tak zwany jednoręczniak, 1960, Raducz, Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, fot. W. Kielichowski

Wspomniany bębenek to jeden z trzech jego autorstwa, znajdujących się w zbiorach szydłowieckiego muzeum. Skórzana membrana tego narzędzia jest naciągnięta na obręcz z surowego drewna o średnicy około 36 centymetrów i na stałe do niego przytwierdzona małymi gwoździami. W obręczy jest umocowanych siedem par blaszanych talerzyków i dekoracja w postaci czerwonych kokardek, a na membranie – namalowana tańcząca para w barwnych strojach łowickich oraz kolorowy kwiat. Do zewnętrznej części obręczy jest przymocowana drewniana pałka służąca za uchwyt. Komplet z instrumentem stanowi inna drewniana pałka o półokrągłych końcach. Bębenek ten jest jednym z wielu instrumentologicznych wytworów niecodziennej wyobraźni Klejnasa, niezwykłego artysty, na którego autorskich egzemplarzach grali muzykanci założonej przez niego kapeli. Przedmiot został zakupiony do zbiorów szydłowieckiego muzeum od samego autora, krótko przed jego śmiercią w 1987 roku.

Stanisław Klejnas, bębenek jednomembranowy, tak zwany jednoręczniak, 1960, Raducz, Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, fot. W. Kielichowski

Dziś, obok fantazyjnych skrzypiec, gęśli, bałałajki, banjo, terkotki, kołatki, piszczałki i dwóch innych – wspomnianych już – bębenków, to jeden z 31 instrumentów i narzędzi muzycznych jego autorstwa znajdujących się w muzealnej kolekcji w Szydłowcu. Ten właśnie bębenek oraz inny instrument nieznanego autora, a użytkowany przez Stanisława Klejnasa – basy, także należące do zbiorów muzeum w Szydłowcu, zostały utrwalone przez Andrzeja Bieńkowskiego, artystę malarza i dokumentatora muzyki ludowej, we fragmencie materiału filmowego w 1986 roku.

Stanisław Klejnas z Raducza z uczniami. Rawskie 1986, źródło: youtube

Osobliwość tego narzędzia muzycznego i fakt jego wykonania przez postać, która dziś tworzy już historię polskiej muzyki tradycyjnej, decydują o tym, iż bębenek artysty z dawnej ziemi rawskiej jest jednym z najciekawszych obiektów tego typu w polskich zbiorach etnograficznych.

Aneta I. Oborny

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Instrument do dudlenia dla rzępołów. Basy kaliskie Pawła Rajcy ze wsi Godziesze Małe z kolekcji Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu

 

Z wiejskich traktów do zamkowych komnat. Dziewiętnastowieczna lira korbowa z kolekcji Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu