Przedmioty związane z życiem i działalnością jednego z najwybitniejszych Polaków, współtwórcy Legionów Polskich i Wodza Naczelnego w wojnie 1920 roku, mają szczególną wartość historyczną, a ich dzieje są fascynujące.
Zaczęto je gromadzić tuż po śmierci Józefa Piłsudskiego w 1935 roku, deponując w warszawskim Belwederze – siedzibie powołanego przez Sejm Rzeczypospolitej muzeum poświęconego współtwórcy naszej niepodległości. W 1937 roku zbiory instytucji wzbogaciły się o kurtkę mundurową i dwie czapki maciejówki podarowane przez Aleksandrę Piłsudską, wdowę po Marszałku. Po wybuchu wojny część pamiątek wywieziono za granicę, do Francji, a potem USA; powróciły do kraju dopiero w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Marszałkowska kurtka pozostała w kraju. W 1940 roku, kiedy generalny gubernator Hans Frank wybrał Belweder na swoją letnią rezydencję, znajdujące się w pałacu cenne eksponaty przewieziono do Muzeum Narodowego. Po 1945 roku kurtkę oraz czapkę przekazano stamtąd do Muzeum Wojska Polskiego.
Mundur Józefa Piłsudskiego, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, fot. MWP
Jednorzędową kurtkę uszyto z szaroniebieskiej gabardyny. Jest zapinana na pięć guzików. Na piersiach znajdują się dwie małe kieszenie z klapkami na guziki, poniżej stanu przyszyto zaś dwie duże, także z klapkami zapinanymi na guziki. Na stojąco-wykładanym kołnierzu naszyto łapki (inaczej zwane patkami) z granatowego aksamitu z karmazynową wypustką. Srebrną nicią wyhaftowano na nich generalskie wężyki, natomiast złotą nicią – orły nad skrzyżowanymi marszałkowskimi buławami. Na naramiennikach został powtórzony motyw generalskich wężyków oraz buław, lecz bez orła. Takie same wężyki umieszczono na mankietach rękawów. Kurtka posiada jedwabną podszewkę. O jej długim użytkowaniu przez Marszałka świadczą bardzo liczne cery i łaty. Skądinąd wiadomo, iż Piłsudski niezbyt dbał o stan noszonej garderoby.
Mundur Józefa Piłsudskiego, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, fot. MWP
Kurtka nawiązuje krojem do munduru wzór 1919, pierwszego regulaminowego uniformu dla Wojska Polskiego po odzyskaniu niepodległości. Tworzono go w pośpiechu i w ogniu walk o ukształtowanie granic odrodzonego państwa, stąd też daleko mu było do doskonałości. Wydaje się, że w większym stopniu uwzględniono tradycję narodową niźli specyfikę służby żołnierskiej (123 lata państwowego niebytu z pewnością tłumaczą priorytety twórców „19-stki”), ale starano się także czerpać z doświadczeń I wojny światowej.
Stanisław Zawadzki, Portret Józefa Piłsudskiego, 1934, na marszałkowskim mundurze widoczna między innymi szarfa Krzyża Wielkiego Virtuti Militari, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, fot. MWP
Warto dodać, iż w pracach uczestniczyli wybitni historycy wojskowości i znawcy umundurowania, w tym pułkownicy: Marian Kukiel i Bronisław Gembarzewski – pierwszy dyrektor Muzeum Wojska. Niebagatelnym problemem był wybór koloru. Z oczywistych względów nie mogła przypominać mundurów zaborców, a jednocześnie musiała spełniać rolę kamuflującą. Po wnikliwych testach za najbardziej praktyczną w naszych warunkach krajobrazowych uznano angielską barwę khaki, którą scharakteryzowano jako szaro-brunatno-zieloną. Tak wyglądały regulaminowe mundury według przepisów z 1919 roku.
Zdjęcie Piłsudskiego w marszałkowskim mundurze w pełnej gali orderowej, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, fot. MWP
Kurtka Marszałka stanowi w tym względzie wyjątek – Piłsudski pozostał wierny szaroniebieskiej barwie dawnych mundurów Legionów Polskich. Nie nosił także regulaminowej rogatywki, ale zwykłą okrągłą maciejówkę. Ta ze zbiorów muzeum jest uszyta z szaroniebieskiej tkaniny czesankowej, posiada skórzany brązowy daszek i podpinkę. Zdobi ją strzelecki orzełek bez korony wykonany z metalu oksydowanego na stare srebro. Na tarczy amazonek (inaczej: pelta) umieszczono trójkątną tarczkę z literą „S” (Strzelec). Wewnątrz czapki znajduje się znak producenta: „STANISŁAW WOJCZKOWSKI/ WARSZAWA/ Ul. MARSZAŁKOWSKA 119”.
Sylwetki żołnierzy 1. Pułku Piechoty Legionów z okresu wojny 1920 roku, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, fot. MWP
Większość pamiątek po Piłsudskim, eksponowanych niegdyś w Belwederze, szczęśliwie przetrwała ostatnią wojnę. Zachowały się między innymi jeszcze dwie inne kurtki marszałkowskie – jedną można obejrzeć w Muzeum Narodowym w Krakowie, drugą natomiast posiada Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Są to obiekty o wyjątkowej wartości, albowiem przedmioty związane z Piłsudskim mają w sobie szczególny ładunek emocjonalny.
Michał Mackiewicz
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
