Pierwsza zima pod okupacją. Mrozy rozpoczęły się już w połowie grudnia 1939 roku. Temperatura spadła do skrajnie niskich wartości. Oba mosty przez Wisłę były uszkodzone przez wycofujące się we wrześniu 1939 roku wojska polskie. Rzeka zupełnie zamarzła. Sunęły po niej wozy konne, samochody, piesi, wojskowi i cywile. W słońcu błyszczały dachy gotyckich kościołów i kamienic. To tylko jeden z urywków okupacyjnej rzeczywistości Torunia utrwalonej w obiektywie niemieckiego fotografa Kurta Grimma.
W zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu przechowywana jest unikatowa kolekcja około półtora tysiąca jego fotografii z lat 1940–1944. Przez niemal cały okres wojny Grimm przemierzał ulice Torunia z aparatem w dłoniach, fotografując większość ważnych dla miasta wydarzeń i miejsc. Prace Grimma tworzą jedyną w swoim rodzaju fotograficzną kronikę okresu okupacji w Toruniu. Oprócz niewątpliwych walorów artystycznych mają także nieocenioną wartość dokumentalną.
Toruń został zajęty przez wojska niemieckie 7 września 1939 roku. Dzień ten był początkiem trwającej ponad pięć lat okupacji miasta. Wraz z Wehrmachtem do Torunia przybyli osadnicy z terenu państwa niemieckiego.
Kurt Grimm, Widok na toruńską starówkę, ujęcie z wieży Ratusza Staromiejskiego, lato 1940, Muzeum Okręgowe w Toruniu, dzięki uprzejmości muzeum
Kurt Grimm urodził się 25 czerwca 1890 roku w mieście Zeulenroda w Turyngii. Był wyznania ewangelickiego. Od kwietnia 1919 roku prowadził samodzielny zakład fotograficzny w Norymberdze, a w latach trzydziestych XX wieku jego prace publikowane były w wielu znanych wydawnictwach poświęconych architekturze i budownictwu III Rzeszy. Rodzina Grimmów popierała rządy Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (NSDAP), co miało znaczący wpływ na przebieg kariery zawodowej Grimma.
Kurt Grimm, Wozy konne na zamarzniętej Wiśle w Toruniu, w tle uszkodzony most kolejowy, luty 1940, Muzeum Okręgowe w Toruniu, dzięki uprzejmości muzeum
Norymberski fotograf przybył do Torunia mroźną zimą 1940 roku. Był już wówczas człowiekiem dojrzałym (miał 50 lat), o ugruntowanej pozycji zawodowej. W Toruniu osiedlił się z żoną Anną Grimm (z domu Meyer) i dwoma synami w wieku piętnastu i dwudziestu lat. Jego żona była także fotografem; od września 1940 roku prowadziła zakład fotograficzny przy ul. Żeglarskiej 31.
Kurt Grimm, Mieszkańcy Kozackich Gór w Toruniu, luty 1940, Muzeum Okręgowe w Toruniu, dzięki uprzejmości muzeum
Już w styczniu 1940 roku Grimm otrzymał pierwsze zlecenie, od nadburmistrza miasta Franza Jakoba, na wykonanie serii zdjęć Torunia. Prace Grimma miały stworzyć bazę dla nowoczesnego Archiwum Fotograficznego miasta Torunia, które funkcjonowało w ramach niemieckiego Wydziału Kultury.
Zgodnie z wytycznymi kierownika Wydziału Kultury dr. Adolfa Schwammbergera gromadzono w nim między innymi: zdjęcia wykonane dla celów naukowych, na przykład fotografie pieczęci, dokumentów, portrety osób zasłużonych dla miasta, fotografie obiektów pokazujących rozwój sztuki w Toruniu. Kolejną grupę tematyczną tworzyły fotografie budynków i widoki ulic, jako przykłady prawidłowego bądź niewłaściwego zaplanowania przestrzeni. Ważną częścią Archiwum Fotograficznego były zdjęcia wykonane do celów reklamowych, które planowano wykorzystywać do druku różnych publikacji, folderów czy widokówek promujących miasto. Znaczna liczba prac stanowiła dokumentację zbiorów ówczesnego Muzeum Miejskiego, w tym także dzieł kupowanych w celu wykazania niemieckiego charakteru tej instytucji. Do zadań Grimma należało również wykonanie zdjęć do tak zwanej kolekcji dokumentacji współczesnej, gromadzącej materiały dotyczące aktualnych wydarzeń w mieście. To tutaj trafiły fotografie polskich mieszkańców Kozackich Gór (dzielnica biedy w ówczesnym Toruniu), odbudowy zniszczonych we wrześniu 1939 roku mostów, zamarzniętej Wisły czy położenia kamienia węgielnego pod budowę pomnika Mikołaja Kopernika z okazji obchodów czterechsetnej rocznicy śmierci astronoma w maju 1943 roku.
Kurt Grimm, Uroczystość położenia kamienia węgielnego pod budowę pomnika Mikołaja Kopernika w Toruniu, 24 maja 1943, Muzeum Okręgowe w Toruniu, dzięki uprzejmości muzeum
Prace Grimma były elementem zakrojonej na wielką skalę działalności propagandowej władz III Rzeszy. Publikowano je w różnego rodzaju wydawnictwach promujących niemiecką kulturę i naukę. Dla nazistów Toruń był bowiem niemieckim miastem, niesłusznie zagarniętym przez Polaków, po krzywdzących postanowieniach traktatu wersalskiego.
Iwona Markowska
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU