Z przedwiecznych puszcz w ręce górników

Niezwykły róg z Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce

Naturalny róg w srebrnej oprawie z epoki renesansu służył górnikom z Wieliczki podczas uroczystości. Dziś symbolizuje dawne bogactwo Żup Krakowskich, zapewniających dochody z soli do szkatuły królów polskich.

Róg Bractwa Kopaczy Wielickich ofiarował górnikom w 1534 r. królewski urzędnik Seweryn Boner, pełniący wówczas urząd żupnika czyli zwierzchnika przedsiębiorstwa solnego i jednocześnie wielkorządca zamku krakowskiego. Róg pochodzi zapewne od tura, gatunku wymarłego przed wiekami. Ten potężny zwierz – praprzodek dużych ras bydła domowego – zamieszkiwał lasy polskie do 1627 r., kiedy miał paść ostatni egzemplarz na Mazowszu. Charakterystycznie wygięte rogi tura dochodziły do 80 cm długości.

Róg Bractwa Kopaczy Wielickich, 1534, Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce, fot. A. Grzybowski, dzięki uprzejmości muzeum

Wielicki róg mierzy 60 cm i wraz z oprawą, po mistrzowsku wykonaną w różnych technikach złotniczych, waży blisko 3 kg. Róg ujmują trzy srebrne, dekoracyjne opaski, na których  zaznaczono godło bractwa górniczego, datę oraz herby panujących w Polsce monarchów. Godło królewskie Zygmunta Starego to polski orzeł, przepasany literą „S” (inicjał imienia króla w zlatynizowanej formie Sigismundus), a jego żony, królowej Bony – wąż rodu Sforzów. Zobaczyć tam można także wygrawerowane herby fundatorów, czyli Seweryna Bonera (Bonarowa) oraz jego żony Jadwigi z Kościeleckich (Ogończyk). Róg jest podnoszony przez klęczącą postać, wspartą na pałce i odzianą w antyczny pancerz. Mężczyzna dźwigający na barkach potężny ciężar został przedstawiony na wzór mitycznego Herkulesa, ale z okazałym wąsem, nadającym mu swojski wygląd. Wyobraża trudy górników z Wieliczki, którzy przez stulecia wydobywali cenny minerał - sól. Na podstawie rogu widoczne są skały, rośliny, a nawet pełzające węże i jaszczurka.

Postać Herkulesa w podstawie rogu, fot. A. Grzybowski, dzięki uprzejmości muzeum

Nie znamy bezspornie autora dzieła, a wiemy jedynie, że był związany z Norymbergą, na co wskazują elementy złotnicze. Przypuszcza się, iż mógł nim być Andrzej Dürer, młodszy brat Albrechta Dürera, słynnego niemieckiego malarza i grafika doby renesansu. Wiadomo, że inny ich brat – Hans Dürer– dekorował komnaty Zamku Królewskiego w Krakowie podczas renesansowej przebudowy, którą nadzorował Seweryn Boner. Stąd pochodzi przypuszczenie, że srebrna oprawa rogu górników jest dziełem trzeciego brata –  złotnika Andrzeja Dürera, który również wtedy przybył do Krakowa i mógł wykonać zamówienie żupnika Bonera. Być może tej zagadki nigdy nie rozwiążemy, bowiem nieznane są dokumenty wyjaśniające okoliczności powstania tego obiektu. Dużo aktów zachowało się za to z procesu sądowego, dotyczącego kradzieży rogu w 1876 r. Dopuścił się jej syn zarządcy kopalni, który sprzedał ten cenny rarytas w Wiedniu. Dopiero po 30 latach róg powrócił do Wieliczki, odzyskany z kolekcji Rothschildów.

Godło Królewskie Zygmunta Starego, fot. A. Grzybowski, dzięki uprzejmości muzeum

Róg to nie tylko znakomity przykład złotnictwa, to także cenna pamiątka historyczna. Zaliczał się do przedmiotów bractwa kopaczy, zrzeszającego już od średniowiecza podstawową grupę pracowników kopalni w Wieliczce. Na co dzień był przechowywany w skrzyni brackiej lub w skarbcu wielickiego kościoła. Wyjmowano go na największe uroczystości i wówczas był noszony przez starszego bractwa, zawieszony na łańcuchu. Ma wyjątkowe znaczenie dla dzisiejszej społeczności górników, żywo kultywujących dawne zwyczaje korporacyjne i niejednokrotnie przywołujących jego wizerunek. Jako wybitne dzieło europejskiej sztuki wczesnego renesansu wielicki róg często podróżuje na wystawy zagraniczne od Włoch po Pekin i Seul, gdzie reprezentuje polską kulturę artystyczną z XVI w. Zazwyczaj wyeksponowany jest w podziemiach kopalni wielickiej, czyli w dawnym miejscu pracy górników, dla których powstał.

 

Klemetyna Ochniak-Dudek

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Wieliczka woj. małopolskie
Solny zamek czyli Zamek Żupny w Wieliczce
Zaczarowani wojownicy oczekują na sygnał do walki. Śpiący Rycerze Władysława Skoczylasa w Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce
Stara księżna na bryle soli. Obraz Jana Matejki Święta Kinga modląca się pośród sądeckich gór w Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce
Gdzie szukać gwarancji szczęścia? Kolekcja solniczek Muzeum Żup Krakowskich