Losy Wielkiej Wojny rozegrały się nie tylko na polach walki, miała na nie wpływ również postawa zwykłych obywateli. Kobiety i prowadzone przez nie organizacje dobroczynne odegrały znaczącą rolę w zachowaniu i odrodzeniu polskiego społeczeństwa.
W niedużym pokoju, ściśnięte jedna obok drugiej, znajduje się osiem kobiet. Wszystkie ubrane skromnie, z prostotą, włosy gładko zaczesane do tyłu. Trzy z nich trzymają w dłoniach niemowlęta. Fotograf tak wykadrował zdjęcie, aby zmieściły się na nim także dwa powieszone na ścianie wnętrza wizerunki Matki Boskiej. Na pewno nie są tu przypadkowo; Maria z Dzieciątkiem to w naszej kulturze wcielenie ideału macierzyństwa. Religijny kontekst przedstawienia podkreśla zawieszony pod obrazami krzyżyk.
Ochronka dla matek prowadzona w Warszawie przez Koło Kobiet, 4.XI.1916, fot. Stanisław Nofok-Sowiński, licencja PD, Muzeum Narodowe w Warszawie
Żadna z kobiet nie patrzy w stronę obiektywu, ich spojrzenia wędrują po twarzach towarzyszek, niektóre wychodzą poza ramy fotografii. To sprawia, że scena ma w sobie pewną teatralność i bliższa jest grupowemu portretowi we wnętrzu, typowemu dla siedemnastowiecznego holenderskiego malarstwa, niż dla dwudziestowiecznej fotografii, której technika pozwalała na uchwycenie ruchu oraz odczucie autentyczności chwili.
Owa wyczuwalna teatralność wynika też zapewne z funkcji, jaką miała spełnić ta fotografia. Została wykonana jako jedna z serii zdjęć przedstawiających działalność dobroczynną warszawskiego Koła Kobiet, a więc jest wizerunkiem o podwójnym charakterze: dokumentacyjnym i propagandowym. Polskie kobiety uczestniczyły w Wielkiej Wojnie, angażując się w walkę i konspirację, ale też w akcje pomocowe. Organizowały zbiórki, zakładały kuchnie i sklepiki dla biednych oraz przytułki dla samotnych matek. Jedną z prężniej działających w tym zakresie instytucji był założony w 1912 r. przez pisarkę i działaczkę polityczną Marię Dulębiankę Komitet Obywatelski Pracy Kobiet.
Biuro jednej z instytucji dobroczynnych powstałych w latach 1915‒1916 pod opieką Koła Kobiet, fot. Stanisław Nofok-Sowiński, licencja PD, Muzeum Narodowe w Warszawie
Zaangażowanie członkiń Koła Kobiet ilustrują inne fotografie ze wspomnianej serii. Należy do nich zdjęcie biura, być może samej siedziby głównej organizacji, na którym widzimy kobiety z różnych warstw społecznych skupione wokół jednego celu. Zdjęcie ma charakter reporterski, inny niż fotografia przestawiająca wnętrze taniej kuchni zorganizowanej przez Koło. Tutaj zamysłem fotografa było ukazanie całego zespołu przygotowującego i wydającego posiłki dla potrzebujących. Zauważmy, że w działalność kobiet włączali się również mężczyźni.
Tania kuchnia w jednej z instytucji dobroczynnych powstałych w latach 1915‒1916 pod opieką Koła Kobiet, fot. Stanisław Nofok-Sowiński, licencja PD, Muzeum Narodowe w Warszawie
Fotografie te opowiadają o roli, jaką odegrały kobiety w czasie I wojny światowej. Ich pełna empatii i solidarności postawa i otwartość na potrzeby cierpiących zmieniły losy niejednej rodziny, a przez to również polskiego społeczeństwa. Jest to także ważny element historii dojrzewających w tym okresie ruchów emancypacyjnych. Zwieńczeniem podejmowanych przez nie działań było uzyskanie przez kobiety w 1918 r. pełni praw wyborczych. Polska była jednym z pierwszych państw w Europie i na świecie, które w ten sposób prawnie przypieczętowały równość kobiet i mężczyzn.
Zdjęcia wykonał Stanisław Nofok-Sowiński, jeden z pionierów polskiego reportażu fotograficznego. Jest on autorem pasjonującej dokumentacji aktywności pomocowej rozwijającej się w czasie I wojny światowej na ziemiach polskich. Wśród poruszanych przez niego tematów była też inwentaryzacja zagrożonych zniszczeniami wojennymi zabytków oraz bezpośredni wpływ działań militarnych na życie zwykłych ludzi. Fotografie Stanisława Nofoka-Sowińskiego drukowane były w najlepszych czasopismach ilustrowanych, takich jak „Świat”, „Życie Polskie” czy „Wieś”. To dzięki nim polskie społeczeństwo mogło niemal na żywo oglądać wydarzenia, miejsca i bohaterów decydujących o losach ich państwa, które właśnie po półtora wieku odzyskiwało niepodległość.
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
