Rodzina Jagiellonów tuż przed wygaśnięciem Dynastii

Miniatury portretowe z warsztatu Lucasa Cranacha Młodszego

Zapewne na zamówienie Zygmunta Augusta powstał komplet dziesięciu portretów: króla, jego rodziców, żon oraz sióstr. Zestaw miniatur ukazuje członków potężnej niegdyś dynastii w chwili, gdy jej panowanie w Polsce właśnie zbliża się do końca.

 

W kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie (dawniej w zbiorach Muzeum XX. Czartoryskich) znajduje się niezwykły zestaw miniatur: portrety rodziny Jagiellonów, namalowane farbami olejnymi na miedzianych blaszkach, o wymiarach 19,5 na 17,5 cm każda. Dziesięć portretów to kolejno przedstawienia Zygmunta I Starego (1467–1548), Bony Sforzy (1494–1557, Zygmunta II Augusta (1520–1572), jego pierwszej żony Elżbiety Habsburżanki (1526–1545), jego drugiej żony Barbary Radziwiłłówny (1523–1551), jego trzeciej żony Katarzyny Habsburżanki (1533–1572) oraz jego sióstr: Izabeli Jagiellonki (1519–1559), Zofii Jagiellonki (1522–1575), Katarzyny Jagiellonki (1526–1583) i Anny Jagiellonki (1523–1596). Każda z miniatur opatrzona jest sygnaturą warsztatu Cranachów w postaci skrzydlatego węża – taki bowiem herb otrzymał od księcia elektora Fryderyka III Mądrego Wettyna malarz Lucas Cranach Starszy (ok. 1472–1553). Ojcowski warsztat w Wittenberdze prowadził później jego syn Lucas Cranach Młodszy (1515–1586) i to w jego pracowni powstały portrety rodziny Jagiellonów.

Lucas Cranach Młodszy, Miniatury portretowe rodziny Jagiellonów, po 1553, Muzeum Narodowe w Krakowie, licencja PD, Wikimedia Commons

Miniatury zostały wykonane z pewnością po roku 1553, gdy Katarzyna Habsburżanka została trzecią żoną Zygmunta Augusta. Prawdopodobnie posłużyły one za wzór do medali, które w 1561 roku wykonał niderlandzki artysta Steven van Herwijck. Oczywiście część tych portretów to wizerunki pośmiertne; najprawdopodobniej zresztą cały komplet malowany był na podstawie wcześniejszych, pojedynczych portretów poszczególnych osób. Wzorem dla portretów Zygmunta I, Bony i Izabeli Jagiellonki mogły być niezachowane do dziś całopostaciowe portrety, których prawdopodobne kopie z wieku XVII znajdują się obecnie w Zamku Królewskim w Warszawie.

Steven van Hervijk, Medale z wizerunkami Bony Sforzy i Katarzyny Habsburżanki, ok. 1561, Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, oddział Muzeum Narodowego w Krakowie, katalog zbiorów

Miniatury portretowe rodziny Jagiellonów wykonane w warsztacie Cranacha mogą wydawać nam się dość schematyczne; ujęcia postaci są nieco sztuczne i uproszczone. Jest to jednak niezwykły zabytek: Jagiellonowie zostali sportretowani w komplecie dwóch pokoleń, rodziców i dzieci; łącznie z osobami już nieżyjącymi. Widać zresztą, że zestaw ten jest dobrany z punktu widzenia Zygmunta Augusta: jest tam jego matka (ale brak pierwszej żony Zygmunta I Starego, Barbary Zapolyi, oraz ich córek Anny i Jadwigi), są jego wszystkie żony (ale nie ma małżonków jego sióstr). Niestety, Zygmunt August nigdy nie doczekał się potomstwa z żadną ze swych małżonek i był ostatnim królem Polski z potężnej dynastii Jagiellonów. Gdy miniatury te były malowane, nikt nie wiedział jeszcze, że przyszłością kraju są dwie niepozorne królewny, sportretowane w dwóch ostatnich przedstawieniach: Anna Jagiellonka będzie bowiem żoną Stefana Batorego, po którym na polskim tronie zasiądzie Zygmunt III Waza, syn Katarzyny Jagiellonki.

Magdalena Łanuszka

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Kraków woj. małopolskie
Z ziemi włoskiej (i nie tylko) do Polski. Cudzoziemcy w szesnastowiecznej Polsce
Muzyczne wspomnienie Jagiellonów. Tryptyk Jagielloński Andrzeja Panufnika
Początek potęgi Gdańska. Wielki przywilej kazimierza Jagiellończyka
Śmiertelna agonia w czerwonym marmurze. Nagrobek Kazimierza Jagiellończyka w katedrze na Wawelu
OBRAZ LEONARDA DA VINCI ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie