Zapewne na zamówienie Zygmunta Augusta powstał komplet dziesięciu portretów: króla, jego rodziców, żon oraz sióstr. Zestaw miniatur ukazuje członków potężnej niegdyś dynastii w chwili, gdy jej panowanie w Polsce właśnie zbliża się do końca.
W kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie (dawniej w zbiorach Muzeum XX. Czartoryskich) znajduje się niezwykły zestaw miniatur: portrety rodziny Jagiellonów, namalowane farbami olejnymi na miedzianych blaszkach, o wymiarach 19,5 na 17,5 cm każda. Dziesięć portretów to kolejno przedstawienia Zygmunta I Starego (1467–1548), Bony Sforzy (1494–1557, Zygmunta II Augusta (1520–1572), jego pierwszej żony Elżbiety Habsburżanki (1526–1545), jego drugiej żony Barbary Radziwiłłówny (1523–1551), jego trzeciej żony Katarzyny Habsburżanki (1533–1572) oraz jego sióstr: Izabeli Jagiellonki (1519–1559), Zofii Jagiellonki (1522–1575), Katarzyny Jagiellonki (1526–1583) i Anny Jagiellonki (1523–1596). Każda z miniatur opatrzona jest sygnaturą warsztatu Cranachów w postaci skrzydlatego węża – taki bowiem herb otrzymał od księcia elektora Fryderyka III Mądrego Wettyna malarz Lucas Cranach Starszy (ok. 1472–1553). Ojcowski warsztat w Wittenberdze prowadził później jego syn Lucas Cranach Młodszy (1515–1586) i to w jego pracowni powstały portrety rodziny Jagiellonów.
Lucas Cranach Młodszy, Miniatury portretowe rodziny Jagiellonów, po 1553, Muzeum Narodowe w Krakowie, licencja PD, Wikimedia Commons
Miniatury zostały wykonane z pewnością po roku 1553, gdy Katarzyna Habsburżanka została trzecią żoną Zygmunta Augusta. Prawdopodobnie posłużyły one za wzór do medali, które w 1561 roku wykonał niderlandzki artysta Steven van Herwijck. Oczywiście część tych portretów to wizerunki pośmiertne; najprawdopodobniej zresztą cały komplet malowany był na podstawie wcześniejszych, pojedynczych portretów poszczególnych osób. Wzorem dla portretów Zygmunta I, Bony i Izabeli Jagiellonki mogły być niezachowane do dziś całopostaciowe portrety, których prawdopodobne kopie z wieku XVII znajdują się obecnie w Zamku Królewskim w Warszawie.
Steven van Hervijk, Medale z wizerunkami Bony Sforzy i Katarzyny Habsburżanki, ok. 1561, Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, oddział Muzeum Narodowego w Krakowie, katalog zbiorów
Miniatury portretowe rodziny Jagiellonów wykonane w warsztacie Cranacha mogą wydawać nam się dość schematyczne; ujęcia postaci są nieco sztuczne i uproszczone. Jest to jednak niezwykły zabytek: Jagiellonowie zostali sportretowani w komplecie dwóch pokoleń, rodziców i dzieci; łącznie z osobami już nieżyjącymi. Widać zresztą, że zestaw ten jest dobrany z punktu widzenia Zygmunta Augusta: jest tam jego matka (ale brak pierwszej żony Zygmunta I Starego, Barbary Zapolyi, oraz ich córek Anny i Jadwigi), są jego wszystkie żony (ale nie ma małżonków jego sióstr). Niestety, Zygmunt August nigdy nie doczekał się potomstwa z żadną ze swych małżonek i był ostatnim królem Polski z potężnej dynastii Jagiellonów. Gdy miniatury te były malowane, nikt nie wiedział jeszcze, że przyszłością kraju są dwie niepozorne królewny, sportretowane w dwóch ostatnich przedstawieniach: Anna Jagiellonka będzie bowiem żoną Stefana Batorego, po którym na polskim tronie zasiądzie Zygmunt III Waza, syn Katarzyny Jagiellonki.
Magdalena Łanuszka
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
