syrenka

Syrena z historią w tle

„[…] O pierwszej z Poniatowskimi jedziemy do pracowni Kraskowskiej-Nitschowej zobaczyć pomnik Syreny, przeznaczony dla Warszawy, ma stanąć nad Wisłą. […] Dobra jest twarz, a zwłaszcza uśmiech tragiczno-egipski. Pozowała do tego pomnika Krysia Krahelska, córka wojewody. Piękna jak syrena i śpiewa jak syrena” napisała w Dziennikach Maria Dąbrowska w dniu 21 marca 1937 roku.

 

Krystyna Krahelska – wysoka, smukła blondynka o zielonych oczach. Studiowała etnografię. Obdarzona pięknym głosem, śpiewała pieśni po polsku, białorusku, ukraińsku i rosyjsku.

Ludwika Nitschowa, autorka pomnika, widziała w Krystynie, siostrzenicy swojej przyjaciółki, nie tylko łagodność, lecz także ukrytą siłę – cechy, które powinna mieć także warszawska Syrena. „Projektowałam ją jakby z pobudek przeczuciowych. Był rok 1938, chmury zbierały się nad Polską. A to miał być symbol radości i siły obronnej miasta” – mówiła o pracy nad pomnikiem.

Krystyna Krahelska, ok. 1937, Wikimedia Commons

Ludwika Nitschowa zaproponowała wykonanie 20-metrowej rzeźby z zielonkawego szkła. Syrena miała stanąć na środku Wisły, na osadzonym w dnie rzeki cokole. Patrzący na nią mieliby wrażenie, że właśnie wyłania się z wody. Po zmroku pomnik miały oświetlać reflektory. Realizację uniemożliwiły wysokie koszty. Obawiano się także szybkiego uszkodzenia pomnika.

Artystka przygotowała drugi projekt. Pomnik miał zostać odlany z brązu i mieć ok. 4 metrów wysokości. W pracowni przy ul. Mokotowskiej 14 rzeźbiarka wykonała szkice rysunkowe ukazujące Krahelską z tarczą i mieczem w dłoniach.

Krystyna Krahelska, Muzeum Powstania Warszawskiego, fot. Mateusz Opasiński, licencja CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Kolejny etap prac polegał na stworzeniu glinianego modelu pomnika. Aby artystka mogła swobodnie pracować, Prezydent Warszawy Stefan Starzyński – jeden z inicjatorów powstania pomnika – przydzielił jej halę nieczynnej kotłowni na terenie Stacji Filtrów Miejskich przy ul. Koszykowej 81.

W 1938 roku w zakładzie brązowniczym braci Łopieńskich w Warszawie przy ul. Hożej 55 wykonano brązowy odlew Syreny. W zakładowym „Zeszycie warsztatowym” zachował się szczegółowy rysunek pomnika oraz dane: waga – 1206 kg, robocizna całości – 2700 godzin.

 Prof. Ludwika Nitschowa na tle pomnika warszawskiej Syrenki, październik 1963, fot. R. Broniarek/KARTA, źródło: Ośrodek Karta http://www.foto.karta.org.pl/

W marcu 1939 roku pomnik był gotowy do ustawienia na cokole zaprojektowanym przez Stanisława Pomiana-Połujana. Wykonano go z szarożółtego piaskowca i ustawiono wewnątrz płytkiego basenu, gdyż według koncepcji artystki z narożnika cokołu miały tryskać strumienie wody. Koszty eksploatacji i problemy techniczne sprawiły, że mimo kilku prób uruchomienia fontanna nie działała. Dopiero podczas remontu w 2005 roku zamontowano w basenie 104 tryskające wodą dysze i w 2006 roku fontannę uruchomiono.

Pomnik Syreny nad Wisłą po remoncie, fot. M.Komorniczak, licencja CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Odsłonięcie pomnika Syreny nad Wisłą miało miejsce latem 1939 roku Prezydent Starzyński planował uroczystość z udziałem wojska i warty honorowej. Ostatecznie wydarzenie miało charakter niezwykle skromny. Uczestniczyła w nim garstka mieszkańców stolicy, Ludwika Nitschowa i Krystyna Krahelska. Prezydent Starzyński spóźnił się, po krótkiej przemowie odsłonił pomnik i odjechał. Mogło mieć to związek z napiętą sytuacją polityczną. Władze polskie odsłonięciem pomnika nie chciały drażnić Trzeciej Rzeszy.

Krystyna Krahelska – w czasie wojny łączniczka i sanitariuszka AK – została ranna w pierwszych godzinach powstania warszawskiego. Zmarła 2 sierpnia 1944 roku. Syrena przetrwała wojnę praktycznie nienaruszona.

Anna Knapek

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Warszawa woj. mazowieckie

MIASTO 44. WSPÓŁCZESNY OBRAZ POWSTANIA WARSZAWSKIEGO

Zemsta Wandy Krahelskiej, czyli zamach na rosyjskiego generała

„Kochanemu Prezydentowi…” Papierośnica Stefana Starzyńskiego ze zbiorów Muzeum Warszawy

Godzina W według Lao Che