W dziejach polskich zmagań z zakonem krzyżackim bitwa pod Grunwaldem stała się symbolem zwycięstwa, często przypominanym w trudnych chwilach. W tym kontekście stoczona 27 września 1331 roku bitwa pod Płowcami, mimo iż uznawana za pierwsze polskie zwycięstwo nad Krzyżakami, żyła w cieniu Grunwaldu, a pamięć o niej miała bardziej lokalny charakter. Przypadająca w 1931 roku sześćsetna rocznica bitwy pod Płowcami była okazją do przypomnienia o tym wydarzeniu i odpowiedniego upamiętnienia.
Początkowo „pomnikiem” obchodów miało być odnowienie klasztoru w Radziejowie, wówczas bardzo zaniedbanego i wymagającego gruntownego remontu. Postrzegano go jako wotum wdzięczności, ufundowane przez Władysława Łokietka po bitwie pod Płowcami. W tym celu w 1927 roku powstał Komitet Obchodu 600-lecia Bitwy pod Płowcami na czele z biskupem włocławskim Karolem Radońskim. W skład weszli także przedstawiciele władz, duchowieństwa, lokalnej inteligencji i wojska. Dzięki szerokiemu wsparciu oraz zaangażowaniu mieszkańców projekt został ukończony w wyznaczonym terminie.
Sypanie kopca płowieckiego, Płowce, 1931, fot. „K. Szałwiński”, Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, dzięki uprzejmości muzeum
Komitet planował również szereg innych działań w celu uczczenia okrągłej rocznicy. Problemy finansowe w czasie odnawiania klasztoru w Radziejowie sprawiły, że większość pomysłów porzucono. Wciąż jednak żywa była idea budowy okazałego pomnika na miejscu bitwy. Ze względu na zbyt duży koszt tradycyjnego monumentu zdecydowano się na usypanie kopca. Miejsce do budowy udostępnił Jan Biesiekierski, właściciel wsi Płowce, który wydzielił ze swoich posiadłości fragment ziemi i nieodpłatnie przekazał komitetowi. Planowany kopiec miał osiągać 10–20 metrów wysokości, średnicę u podstawy wynoszącą 35 metrów, zwężającą się na górze do 5 metrów. Ważnym elementem projektu była głęboka na 2 metry fosa wokół kopca. Ziemia z niej wydobyta powinna posłużyć jako materiał do budowy. W przeciwnym wypadku konieczność zwożenia dużych ilości ziemi z całej okolicy uniemożliwiałaby realizację przedsięwzięcia.
Prace rozpoczęły się 30 lipca 1931 roku. W związku ze zbliżającą się rocznicą członkowie komitetu wystąpili z odezwą w prasie, prosząc o pomoc w sypaniu kopca. Apel spotkał się z żywym odzewem i wkrótce do Płowiec zjechali chętni do pomocy. Byli wśród nich między innymi: osoby należące do organizacji młodzieżowych, przedstawiciele szkół, harcerze, członkowie Strzelca, Sokoła, kół ziemian, strażacy, delegacje z zakładów pracy. Mimo licznie przybywających ochotników, główny ciężar prac brali na siebie żołnierze 14 Pułku Piechoty z Włocławka. Postępowi nie sprzyjała także deszczowa pogoda. Ostatecznie na czas obchodów kopiec został prowizorycznie wykończony i w surowym stanie mógł uświetnić 600. rocznicę bitwy pod Płowcami.
W niedzielę 27 września 1931 roku poświęcono odnowiony klasztor w Radziejowie. Następnie uczestnicy uroczystości udali się do Płowiec. Po okolicznościowych przemówieniach odczytano treść aktu erekcyjnego. Dokument został uroczyście podpisany, zalutowany w żelaznej tubie i złożony w kopcu. Ówczesna prasa szacowała, że wzięło w niej udział 13–18 tysięcy osób.
Uroczystość odsłonięcia kopca płowieckiego, Płowce, 27 września 1931 roku, fot. „K. Szałwiński”, Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, dzięki uprzejmości muzeum
Po zakończonych obchodach kopiec nie przyciągał już tak dużego zainteresowania i uwagi. W efekcie przez dwa lata pozostawał niewykończony. Wiosną 1933 roku członkowie komitetu zwrócili się do wojska z prośbą o pomoc w dokończeniu budowy. W czasie prac podwyższono kopiec o 1,5 metra i wyrównano boki. Stojącą w fosie wodę wypompowali strażacy. Dla zabezpieczenia konstrukcji przed rozmywaniem w czasie deszczu kopiec wraz z fosą został obłożony darniną. Na wierzchołku umieszczono kamienny krzyż. Ukończony „pomnik” 13 sierpnia 1933 roku przekazano pod opiekę Towarzystwa Krajoznawczego we Włocławku. Kopiec stał się symbolicznym miejscem przywołującym pamięć o bitwie pod Płowcami. Stanowił cel wycieczek szkolnych i krajoznawczych, a także miejsce obchodów rocznicowych w kolejnych latach. Ostatnie odbyły się we wrześniu 1938 roku.
Akt erekcyjny kopca płowieckiego, 1931, wykonawca: malarz Tadeusz Kurpiński, fot. Jarosław Czerwiński, Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, dzięki uprzejmości muzeum
Po zajęciu Polski w 1939 roku władze niemieckie przystąpiły do niszczenia obiektów przypominających o bitwie pod Płowcami. Pod koniec października 1939 roku zorganizowano grupę Żydów kierowaną przez polskiego majstra, której zadaniem była rozbiórka kopca. Ziemię rozwożono po okolicy, wyrównując teren. Pod koniec maja 1940 roku zakończono prace. Jedyny zachowany do dziś element kopca to akt erekcyjny. Został wykonany na arkuszu pergaminu o wymiarach 44 centymetry x 53,5 centymetra przez malarza Tadeusza Kurpińskiego. W 1984 roku jako dar trafił do zbiorów Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku. Świadectwem wydarzeń z 1931 roku są także fotografie dokumentujące różne etapy budowy oraz uroczystość odsłonięcia kopca.
Jakub Szachewicz
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
