W ostatnią niedzielę października 1904 roku na placu Mariackim we Lwowie odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza. Poecie ustąpiła miejsca… Matka Boska. Po latach doszło tam do jednego z najbardziej znaczących wydarzeń w polskiej historii miasta.
Zdarza się, że opisując fotografię, nie dysponujemy wskazówkami, które umożliwiłyby precyzyjną jej interpretację. Nieraz wystarczy jeden element, który wywoła efekt domina, sprawiając, że treść zdjęcia stanie się czytelna. Popatrzmy na odbitkę z Muzeum Książąt Lubomirskich ukazującą grupę osób idących ulicą. Jedyną tu podpowiedzią było to, że fotografia została wykonana we Lwowie. Przy dokładniejszym jednak przyjrzeniu się można zaryzykować twierdzenie, że drugi od prawej mężczyzna, w kapeluszu i płaszczu, z charakterystycznymi siwymi włosami i bujną brodą, w wieku około 60 lat, to syn Adama Mickiewicza – Władysław. W oddali widać bezlistne drzewa, które wskazują na jesień. Przesłanki te mogą sugerować, że fotografia ukazuje syna wieszcza, goszczącego we Lwowie z okazji odsłonięcia pomnika jego sławnego ojca. Wydarzenie to odbyło się 30 października 1904 roku i miało niezwykle uroczysty charakter.
Władysław Mickiewicz (drugi od prawej) na ulicach Lwowa na uroczystości odsłonięcia pomnika Adama Mickiewicza (?), 29–30 października 1904 roku, fot. nieznany, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich, dzięki uprzejmości muzeum
Okoliczności powstania monumentu wiążą się z setną rocznicą urodzin wieszcza, przypadającą w 1898 roku. Inicjatorem przedsięwzięcia było w 1897 roku lokalne Towarzystwo Literackie imienia Adama Mickiewicza. Co prawda ze względu na brak funduszy komitet budowy pomnika nie zdążył z jego odsłonięciem w roku jubileuszu, ale za to zorganizował konkurs na projekt, rozpoczął zbiórkę pieniędzy i zaproponował lokalizację, którą Rada Miejska zatwierdziła. Wiceprezes komitetu, pisarz Adam Krechowiecki zgłosił uwagę, by przyszły monument miał kształt kolumny.
Pomnik Adama Mickiewicza we Lwowie, 1969, fot. nieznany, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich, dzięki uprzejmości muzeum
Autorem zwycięskiej koncepcji był lwowski rzeźbiarz Antoni Popiel. Pokonał on 27 konkurentów. Zaprojektował monument składający się z granitowej kolumny, o wysokości 21 metrów, którą wieńczy znicz. U jej stóp stoi Mickiewicz, wykonany z brązu i liczący 3,3 metra wysokości. Jest on zwrócony w kierunku skrzydlatego Geniusza, który podaje mu lirę. Pomnik usytuowano na jednym z centralnych placów w reprezentacyjnej części miasta. Pierwotnie nosił on nazwę plac Ferdynanda, na cześć Ferdynanda d’Este – dowódcy wojsk austriackich z czasów wojen napoleońskich. Znajdowała się tam jego statua, którą w 1862 roku zastąpiono figurą Matki Boskiej, a miejsce wkrótce nazwano placem Mariackim. Po decyzji o budowie pomnika poświęconego autorowi Pana Tadeusza Matka Boska została nieco przesunięta, na co zgodę wyraził arcybiskup Lwowa Józef Bilczewski.
Obchody 1 Maja pod pomnikiem Adama Mickiewicza we Lwowie zorganizowane przez Polską Partię Socjalistyczną, około 1912 roku, autor nieznany, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich, dzięki uprzejmości muzeum
Zanim w 1944 roku plac Mariacki przemianowano na plac Mickiewicza, odbywały się na nim zgromadzenia o charakterze publicznym, czasem niezwykle znaczące dla miasta. Organizowano tam manifestacje, parady, defilady, święcenie i wręczanie sztandarów czy msze polowe.
Figura Matki Boskiej na placu Mariackim we Lwowie, około 1912 roku, autor nieznany, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich, dzięki uprzejmości muzeum
Najważniejszym wydarzeniem była uroczystość odznaczenia Lwowa przez Józefa Piłsudskiego Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari 22 listopada 1920 roku. Miasto uhonorowano w ten sposób za bohaterską postawę jego mieszkańców w czasie wojny z Ukraińcami i bolszewikami. Ponadto – jak widzimy na fotografii – w maju 1923 roku na placu Mariackim fetowano marszałka trzech narodów Ferdynanda Focha, któremu przyznano wówczas tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jana Kazimierza i Politechniki Lwowskiej.
Marszałek Ferdynand Foch pod pomnikiem Adama Mickiewicza we Lwowie, 10 maja 1923 roku, fot. Marek Müntz, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich, dzięki uprzejmości muzeum
Od odsłonięcia pomnika minęło ponad 100 lat. W tym czasie wiele się zmieniło, łącznie z granicą polsko-ukraińską. Stała natomiast pozostaje uroda tej kolumny, którą uznaje się za jeden z najpiękniejszych (jeśli nie najpiękniejszy) monumentów poświęconych Mickiewiczowi.
Grzegorz Polak
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU